Theo quan niệm dân gian, ban thờ là nơi tôn nghiêm, là nơi những người còn sống tưởng nhớ người đã khuất, bày tỏ lòng thành kính cũng như hướng về cội nguồn. Dịp cuối năm, sau khi tiễn Táo quân về trời, các gia đình Việt thường có thói quen lau dọn ban thờ để đón năm mới. 

Việc lau dọn ban thờ vào dịp cuối năm cực kỳ quan trọng trong phong thủy nhà ở, không được làm qua loa, sơ sài, vì như vậy sẽ khiến tiêu tán tài lộc và khi lau dọn ban thờ đón Tết đúng cách sẽ được bề trên phù hộ, gặp nhiều may mắn, phúc đức.

Dưới góc nhìn phong thủy, chuyên gia phong thủy Trần Tuấn Thịnh (Hà Nội) có một số lưu ý cho các gia đình tham khảo khi lau dọn ban thờ dịp Tết Quý Mão:

Lưu ý khi lau dọn ban thờ

Chổi quét hoặc khăn lau ban thờ thường được dùng riêng, mới. Nước lau ban thờ trước tiên là nước sạch, ấm. Sau đó dùng rượu trắng với gừng hoặc nước ngũ vị hương để lau sạch ban thờ.

Chuẩn bị bàn to và cao, phủ vải hoặc giấy đỏ, hạ đồ thờ cúng (bài vị, di ảnh, bình hoa, chén nước xuống) rồi để ngay ngắn toàn bộ đồ thờ cúng lên bàn. Trong lúc lau không kẹp đồ thờ vào nách, chân, háng, đặc biệt không vứt đồ thờ cúng lăn lóc, thay vào đó nên để ngay ngắn, trang nghiêm.

Khi lau bát hương, bài vị phải lấy tay giữ không cho xoay rồi lấy khăn sạch, ẩm thấm rượu pha gừng giã nhỏ, nước hoa, ngũ vị hương… lau cho sạch. 

Tùy điều kiện, gia chủ có thể tiến hành lau dọn ban thờ tổ tiên vào ngày khác nhau, miễn là trước 30 Tết. Trước khi thực hiện công việc này, theo quan niệm dân gian, con cháu thường thắp hương, đọc văn khấn để xin phép các cụ, tổ tiên. Khung giờ thực hiện tốt nhất là 6h – 11h55 phút trưa hoặc 13h – 17h55 phút. Lưu ý, gia chủ tránh tiến hành vào 12h trưa và sau 6h tối.

Để bắt đầu nghi thức, trước tiên gia chủ nên tắm rửa sạch sẽ, thay quần áo dài tinh tươm, giữ cho thân thanh tịnh, như vậy mới bày tỏ lòng thành kính với tổ tiên, thổ công và các vị thần linh. Sau đó mở toang các cửa trong nhà, chuẩn bị đồ cúng theo đủ 5 phần:

Nến: tượng trưng cho lửa – sự ấm cúng trong nhà; Hương: thắp nén tâm hương – tấu lời bái bạch; Hoa: sắc hoa giăng bủa; Quả: đĩa ngũ quả dâng lên bề trên; Thực: đồ cúng cho bề trên hưởng dụng, theo đúng quan niệm “trước cúng sau ăn”. Ăn gì thì cúng nấy, đồ cúng cơ bản là xôi gấc, gà, bánh kẹo, đồ chay.

Khi tỉa bớt chân hương, gia chủ sẽ rút từng chút một cho tới khi còn một số lẻ trong bát hương (thường là 3, 5, 7, 9). Số còn lại sẽ được mang đi hóa thành tro; đổ xuống sông hoặc vùi vào gốc cây. Cần lưu ý, tuyệt đối không được vứt chân hương hoặc các đồ thờ cúng khác vào thùng rác hoặc nơi ô uế.

Kế đến lấy một khăn sạch khô lau dọn tàn từ chân hương cũ rơi xuống, rồi dùng khăn ngâm rượu gừng lau lại một lần xung quanh bát hương là hoàn thành. Lấy khăn khô lau và thu dọn quơ toàn bộ bụi, tro trên bàn thờ xuống. Lấy một khăn sạch khác cũng đã ngâm rượu, lau lại toàn bộ ban thờ, sau đó lại dùng khăn khô lau lại một lần nữa.

Giặt lại đồ thờ cúng, thay nước, thay chum gạo muối (nếu có ), xong khấn xin thỉnh các ngài về và báo cáo đã xong.

Cách xử lý chân nhang và văn khấn sau khi lau dọn xong

Mang chân nhang đi hóa thành tro. Tro của chân nhang sau khi hóa cần được thả ở nơi nước sông, suối sạch sẽ, không có rác hay bị ô uế. Không được bỏ tro vào thùng rác, để chung với những vật ô uế, không thanh tịnh.

Điều tối kỵ khi bài trí ban thờ gia tiên

Nhiều người vẫn lầm tưởng bày ban thờ càng đẹp, càng đầy đủ thì con cháu càng có lộc. Nhưng thực chất, ban thờ là nơi thờ cúng gia tiên chứ không phải nơi phô trương và nên bày biện vừa đủ để tránh gây mất thẩm mỹ. Theo đó, chỉ cần bày một mâm ngũ quả thật đẹp, hoa tươi hoặc cành đào cùng cặp bánh chưng; bánh dày là đã đầy đủ ý nghĩa. 

Nếu gia đình đang đặt ban thờ gia tiên cùng ban thờ Phật hay ban thờ mẫu thì cần tách riêng. Trong đó, ban thờ gia tiên để thấp hơn và tách biệt. 

Theo chuyên gia phong thủy, không được bày lên ban thờ đồ giả (hoa giả, quả giả,…); hoặc những thứ không liên quan đến thờ cúng. Bên cạnh đó, ban thờ chính là nơi thuộc về thế giới thiêng liêng nên chỉ được bày những đồ sạch sẽ; tinh khiết như hương, hoa, oản, quả, tuyệt đối tránh đặt mâm lễ mặn. Mỗi gia đình nên chuẩn bị một chiếc bàn nhỏ để đặt mâm cúng bên dưới.

Quỳnh Nga