Sáng kiến cơ chế hợp tác “Sông Mê Công an toàn” được Trung Quốc và Thái Lan đồng khởi xướng vào năm 2013 và Việt Nam chính thức tham gia cơ chế hợp tác sông Mê Công an toàn từ năm 2019. Tình hình phòng, chống ma túy của khu vực Tam giác vàng từng bước được cải thiện trong quá trình gần 10 năm hợp tác giữa 06 nước thành viên Kế hoạch hành động sông Mê Công an toàn gồm: Trung Quốc, Thái Lan, Lào, Myanmar, Campuchia và Việt Nam. 

Trong 30 năm qua, cơ chế hợp tác Tiểu vùng sông Mekong về phòng, chống ma túy đã đạt được những kết quả quan trọng, góp phần bảo đảm an ninh, trật tự, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, xóa đói, giảm nghèo và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân các nước thành viên. 

Cho tới nay, cả 06 nước thành viên đã thành lập và luân phiên chủ trì tổ chức hoạt động của Trung tâm SMCC. Hoạt động của Trung tâm SMCC đã giúp cho các nước thành viên điều phối triển khai các hoạt động chung của Kế hoạch hành động; tổng hợp tình hình tội phạm ma tuý, kịp thời tham mưu, đề xuất các giải pháp chiến lược nhằm đấu tranh hiệu quả với tội phạm ma túy ở cả cấp độ quốc gia và khu vực, góp phần kiểm soát tốt tình hình sản xuất, mua bán, vận chuyển trái phép chất ma túy tại khu vực Tam giác vàng.

Theo thứ tự luân phiên, năm 2023, Việt Nam là nước chủ trì triển khai các hoạt động trong khuôn khổ sáng kiến “Sông Mê Công an toàn” và mời các nước cử cán bộ sang làm việc tại Trung tâm SMCC (từ ngày 07/02 đến ngày 09/4/2023).

Hoạt động của Trung tâm SMCC đã giúp cho các nước thành viên điều phối triển khai các hoạt động chung của Kế hoạch hành động; tổng hợp tình hình tội phạm ma tuý, kịp thời tham mưu, đề xuất các giải pháp chiến lược nhằm đấu tranh hiệu quả với tội phạm ma túy ở cả cấp độ quốc gia và khu vực, góp phần kiểm soát tốt tình hình sản xuất, mua bán, vận chuyển trái phép chất ma túy tại khu vực Tam giác vàng.

Nổi bật, các nước đã phối hợp triệt phá nhiều đường dây tội phạm ma túy xuyên quốc gia, số lượng thu giữ hàng tấn ma túy, bắt giữ được nhiều đối tượng cầm đầu các tổ chức tội phạm. Cụ thể trong năm 2022, Campuchia thu giữ 70 kg heroin, 1.076 kg ma túy đá, 13,5 tấn ketamine, 27 kg hồng phiến, 198 kg MDMA, 60 kg cần sa và 504 tấn tiền chất; Trung Quốc thu giữ 27 tấn ma túy các loại, trong đó có 1,8 tấn heroin và 15 tấn methamphetamine; Lào thu giữ 14,4 tấn hồng phiến, 2,2 tấn ma túy đá, 12 tấn cần sa, 175 kg heroin, 251 kg thuốc phiện...; Myanmar thu giữ hơn 1,1 tấn thuốc phiện, 1,32 tấn heroin, 164,87 triệu viên ma túy tổng hợp, 21,75 tấn methamphetamine và 2,04 tấn ketamine…; Thái Lan thu giữ 503 triệu viên hồng phiến, 13 tấn ma túy đá, 622 kg heroin, 1,2 tấn ketamine, 55 tấn cần sa...; Việt Nam thu giữ 741,78 kg heroin; 1.857,57 kg và 3.681.586 viên ma túy tổng hợp; 105,33 kg thuốc phiện, 268,03 kg cần sa…

Kết thúc phiên thảo luận, Hội nghị tổng kết hoạt động của Trung tâm SMCC đã thông qua Kế hoạch hành động sông Mê Công an toàn về kiểm soát ma túy giai đoạn 2023 – 2027, gồm 05 giải pháp quan trọng: (1) Kiểm soát tiền chất, (2) Điều tra, phòng, chống hoạt động sản xuất, mua bán, vận chuyển ma túy, (3) Phối hợp triển khai các chiến dịch chung, (4) Các hoạt động đấu tranh ngăn chặn ma túy trên các tuyến đường bộ, đường sông và dọc theo biên giới, (5) Xây dựng cơ chế quản lý hợp tác.

Trong giai đoạn 2023 – 2027, các nước thành viên SMCC tiếp tục nâng cao vai trò chủ đạo trong xây dựng các chính sách, chiến lược kiểm soát ma túy và tiền chất của quốc gia, chủ động đẩy mạnh các đợt truy quét tấn công trấn áp tội phạm ma túy trên diện rộng, tập trung vào các tuyến biên giới, tuyến vận chuyển ma túy và tiền chất trọng điểm vào, ra khu vực Tam giác vàng…

Trong khuôn khổ Bản ghi nhớ (MOU) ký năm 1993, UNODC và các nước thành viên đã cùng nhau xây dựng, thông qua và thực hiện các Kế hoạch hành động tiểu vùng về phòng, chống ma túy, đạt được những kết quả tích cực trên các lĩnh vực giảm cung, giảm cầu, giảm tác hại. Thực hiện trách nhiệm thành viên, Chính phủ Việt Nam đã ban hành các chính sách tầm vĩ mô với những mục tiêu dài hạn, trong đó có Chương trình quốc gia phòng, chống ma túy giai đoạn 2021 - 2025 và chiến lược quốc gia phòng, chống ma túy với mục tiêu dài hạn tầm nhìn đến năm 2030.

Việt Nam đã thông qua Luật phòng, chống ma túy năm 2021 nhằm hoàn thiện quy định pháp luật về phòng, chống ma túy; kiện toàn Ủy ban Quốc gia phòng, chống AIDS, ma túy, mại dâm nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của ủy ban. Việt Nam cũng đã triển khai việc lồng ghép nội dung các kế hoạch và sáng kiến hợp tác chung của cơ chế hợp tác MOU 1993 vào chương trình quốc gia phòng, chống ma tuý, trong đó dành ưu tiên cao cho việc triển khai các giải pháp ngăn chặn ma tuý từ sớm, từ xa. 

Cùng với tăng cường thực thi pháp luật, Việt Nam đang đổi mới triển khai công tác tuyên truyền, giáo dục phòng ngừa, nâng cao chất lượng công tác cai nghiện, công tác xác định tình trạng nghiện và quản lý sau cai nghiện; quản lý chặt chẽ các hoạt động hợp pháp liên quan đến ma túy, kịp thời bổ sung các chất ma túy và tiền chất theo khuyến cáo của LHQ và phù hợp với tình hình thực tiễn trong nước và khu vực. Bên cạnh đó, Việt Nam cũng đẩy mạnh hợp tác với các nước trong khu vực và trên thế giới để giải quyết vấn đề ma túy; luôn ủng hộ và tham gia tích cực vào các khuôn khổ hợp tác của khu vực cũng như các cơ chế hợp tác với các nước đối tác, các tổ chức quốc tế.

Tại Hội nghị lần thứ 14 cấp Chủ tịch Ủy ban quốc gia về hợp tác phòng, chống ma túy tiểu vùng sông Mekong, diễn ra tại Bắc Kinh, Trung Quốc hôm 6/9, Phó Thủ tướng Trần Lưu Quang khẳng định, Việt Nam ủng hộ quan điểm không khoan nhượng với ma túy và tiếp tục theo đuổi mục tiêu lâu dài hướng tới một khu vực không ma túy, cân bằng giữa giảm cung, giảm cầu, giảm tác hại thông qua các biện pháp thực thi pháp luật và các giải pháp kinh tế - xã hội nhằm loại bỏ các nguyên nhân sâu xa dẫn đến tệ nạn ma túy, đồng thời chú trọng hợp tác quốc tế trong phòng, chống ma túy trên nguyên tắc của 3 Công ước quốc tế về phòng, chống ma túy. 

Thời gian gần đây tình hình sản xuất, mua bán, vận chuyển và sử dụng ma túy ở khu vực và trên thế giới diễn biến rất phức tạp; hoạt động sản xuất, mua bán, vận chuyển trái phép các chất ma tuý, đặc biệt là ma tuý tổng hợp tiếp tục gia tăng; tội phạm ma túy gia tăng các hoạt động phạm tội cả về quy mô, tính chất và mức độ nghiêm trọng với nhiều phương thức, thủ đoạn tinh vi, gây khó khăn trong công tác phòng ngừa, đấu tranh.

Số người sử dụng ma túy tiếp tục tăng và duy trì ở mức cao trên toàn thế giới, từ 240 triệu người năm 2011 lên 296 triệu người năm 2023, tương đương 5,8% dân số toàn cầu trong độ tuổi từ 15-64, tăng trung bình 23% sau 10 năm. Trong khi đó, công tác điều trị cho người nghiện và người sử dụng ma tuý vẫn chưa đáp ứng được tình hình thực tế, đặc biệt là điều trị cho người sử dụng ma tuý tổng hợp. Thực trạng trên cho thấy tội phạm và tệ nạn ma túy đang là thách thức nghiêm trọng đối với tinh thần thượng tôn pháp luật và sự phát triển bền vững của mỗi quốc gia, là mối nguy hại cho cộng đồng và ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe thể chất và tinh thần của người dân. 

Đây là vấn đề mang tính quốc tế, một quốc gia đơn lẻ không thể tự giải quyết; đòi hỏi sự hợp tác quốc tế chặt chẽ, phương pháp tiếp cận toàn diện, giảm cung, giảm cầu, giảm tác hại; hợp tác trên nguyên tắc tuân thủ luật pháp quốc tế, tôn trọng chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, không can thiệp vào công việc nội bộ và cùng hỗ trợ lẫn nhau. 

Bởi vậy, theo Phó thủ tướng Trần Lưu Quang, để ứng phó kịp thời với những thách thức đặt ra từ tình hình ma túy, nước thành viên cần tiếp tục thể hiện sự đoàn kết, thống nhất trong quan điểm, lập trường đối với chính sách kiểm soát ma túy toàn cầu, tích cực đóng góp tiếng nói vào nỗ lực chung của cộng đồng quốc tế; các nước thành viên cần xác định các Công ước quốc tế về vấn đề ma túy là nguyên tắc, nền tảng cho các chiến lược, chính sách toàn cầu và các nỗ lực hợp tác quốc tế về phòng, chống ma túy; ủng hộ vai trò của Ủy ban ma túy LHQ trong hoạch định chính sách về phòng, chống ma túy;

Bên cạnh đó, các nước thành viên cần nâng cao chất lượng trao đổi thông tin qua cơ quan đầu mối; hỗ trợ nâng cao năng lực, chia sẻ kinh nghiệm trong công tác phòng, chống ma túy; triển khai các đợt cao điểm tuyên truyền, tấn công, trấn áp tội phạm ma túy trên tuyến biên giới; tiến hành điều tra chung, đấu tranh chuyên án chung, nâng cao năng lực tác chiến xuyên quốc gia đấu tranh với tội phạm về ma túy, đặc biệt ở các địa phương có chung đường biên giới.

Chính phủ Việt Nam mong muốn UNODC tiếp tục phát huy vai trò xây dựng các chương trình hợp tác khu vực và quản lý sử dụng có hiệu quả nguồn lực; kêu gọi sự hỗ trợ và xây dựng các chương trình, sáng kiến hợp tác phòng, chống ma túy có hiệu quả trong thời gian tới.

"Việt Nam quyết tâm và cam kết tăng cường hợp tác với UNODC, các nước Tiểu vùng sông Mekong và trên thế giới về phòng chống ma túy để cùng phấn đấu cho mục tiêu chung: vì hòa bình, ổn định, phát triển thịnh vượng và xây dựng một khu vực không ma túy", Phó Thủ tướng Trần Lưu Quang nhấn mạnh tại Hội nghị lần thứ 14 cấp Chủ tịch Ủy ban quốc gia về hợp tác phòng, chống ma túy tiểu vùng sông Mekong chiều 6/9.