Lễ hội Nguyên Tiêu là một sinh hoạt văn hoá có sự kết hợp của nhiều nội dung hoạt động phong phú, đa dạng và hấp dẫn. Đây là một lễ hội mang dấu ấn của cộng đồng người Hoa ở quận 5 duy trì phát triển suốt 30 năm qua. Hoạt động này thường diễn ra trong 3 - 4 ngày khoảng từ ngày 12 hoặc 13 đến rằm tháng Giêng âm lịch hằng năm.

Vào dịp Tết Nguyên tiêu, các đường phố khu vực Chợ Lớn ở quận 5 đông nghẹt người, nhất là các hội quán như Tuệ Thành, Nghĩa An, Quỳnh Phủ,… Tiếng chiêng trống, kèn, nhạc như náo nức say mê thúc giục mọi người vui chơi hết mình. Những màu sắc rực rỡ của trang trí, cờ phướng, áo quần làm rực cả khu phố.

Trong những ngày này, không khí hội hè, Tết nhất luôn tràn ngập các khu phố. Dọc theo các tuyến đường Nguyễn Trãi, Lương Nhữ Học, Triệu Quang Phục, Hãi Thượng Lãn Ông, quận 5, TPHCM… nhà nhà treo đèn đỏ trước cửa để chào mừng.

Lễ hội sử dụng nông lịch, kết thúc năm cũ, mở ra năm mới với nhiều phong tục, nghi thức, đoàn tụ gia đình, vui chơi, xuất hành làm ăn,…Tết Nguyên Tiêu không chỉ là tết thuần tuý mang thú vui thưởng ngoạn mà còn mang ý nghĩa tâm linh lớn lao. "Nguyên tiêu" có nghĩa là đêm vọng đầu tiên của năm mới. Vào dịp Nguyên Tiêu, người Hoa thường đi chùa, miếu để cầu cho một năm bình an, khỏe mạnh và phát tài phát lộc.

Tết Nguyên Tiêu được tổ chức chủ yếu tại các Hội quán - nơi thờ tự của cộng đồng. Các nhân vật được thờ tại các Hội quán như: Thiên Hậu Thánh Mẫu, Quan Thánh, Ông Bổn (Phước Đức Chính Thần), Kim Long (các vị thần thuộc tín ngưỡng Tam Nguyên - Tam Quan), các vị thần người Hoa,…

Lễ hội chính được tổ chức vào đêm rằm tháng Giêng với các phần lễ, hội đa dạng, thu hút người dân và du khách như nghi thức lễ rước kiệu Bà; diễu hành với phần hóa trang thần tài, tiên nữ, bát tiên, các ông Phúc - Lộc - Thọ; trình diễn ca kịch cổ truyền; múa lân sư rồng; đố chữ; thư pháp; trình diễn tuồng cổ, âm nhạc như Đại la cổ Triều Châu, nhạc lễ Phúc Kiến; lễ tế thánh của người Triều Châu; Hội Long đăng của người Phúc Kiến... Các hoạt động này được tổ chức trong suốt thời gian từ ngày mùng 10 tới hết tháng Giêng. Các hoạt động cúng lễ cũng được các gia đình người Hoa tổ chức tại gia đình.

Các vật phẩm trong lễ cúng tế được cộng đồng, gia đình chuẩn bị công phu theo cách truyền thống như: nhang, đèn, heo quay, mâm xôi, Tam sên (cua, trứng, thịt lợn), bánh cúng (bánh bò, bánh bao, bánh lá liễu, bánh con rùa), chè trôi nước, mâm quýt,… Các tập tục trong ngày lễ hội được cộng đồng, gia đình thực hiện như: đốt nhang vòng, dán giấy cầu an, lì xì, dâng dầu đèn, chui bụng ngựa, vay phú miếu, thỉnh thánh đăng, cũng lễ đôi đèn, hơ lên lửa đèn lễ và vuốt lên cơ thể,….

Lễ hội có sự tham gia của người Hoa, người Kinh sinh sống ở TPHCM với trung tâm là Quận 5 mang giá trị cố kết cộng đồng, giao lưu, giao thoa văn hóa của người Hoa nói riêng và với các cộng đồng người khác nói chung. Thông qua lễ hội, nhiều giá trị văn hóa truyền thống của người Hoa được giữ gìn và phát huy. Không gian văn hóa lễ hội là dịp để thể hiện, giới thiệu, lưu giữ các truyền thống văn hóa đặc sắc. Nhiều loại hình nghệ thuật trình diễn, chế tác, kỹ thuật, sản vật đặc sắc, truyền thống được tạo ra và giới thiệu tại lễ hội. Lễ hội thu hút nhiều du khách trong và ngoài nước tham gia, đem lại lợi ích về văn hóa, kinh tế cho cộng đồng.

Theo TS Võ Thị Mỹ, Phân viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia Việt Nam tại TP.HCM, Lễ hội là sản phẩm văn hóa thể hiện bản sắc dân tộc, là tài sản vô giá trong kho tàng Di sản văn hóa phi vật thể được kết tinh lâu đời trong tiến trình lịch sử nhằm thỏa mãn nhu cầu tâm linh và củng cố ý thức cộng đồng. Người Hoa là một trong 53 dân tộc thiểu số, sinh sống lâu đời trên các tỉnh, thành của Việt Nam. Văn hóa người Hoa là một phần cấu thành văn hóa của cộng đồng các dân tộc Việt Nam, được hình thành và phát triển qua nhiều thế kỷ định cư và hội nhập. Người Hoa luôn ý thức gìn giữ, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa tín ngưỡng, lễ hội góp phần làm phong phú đời sống văn hóa tinh thần; tăng tình đoàn kết cộng đồng, xây dựng nếp sống văn hóa ở địa phương, nâng cao ý thức và trách nhiệm của cộng đồng dân cư trong việc giữ gìn, phát huy giá trị của lễ hội, góp phần vào công cuộc xây dựng nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc.

Lễ hội Nguyên tiêu ngoài ý nghĩa truyền thống mà cộng đồng người Hoa mang theo trong quá trình di cư đến vùng đất mới, còn là sự tiếp biến với văn hóa Việt. Lễ hội Nguyên tiêu tổ chức với quy mô lớn tại quận 5, TPHCM từ năm 1990. Từ năm 2000, Lễ hội Nguyên tiêu đã được TP.HCM đưa vào danh mục lễ hội của TPHCM. Vào năm 2007, ngày hội văn hóa người Hoa do Bộ VHTT (nay là Bộ VHTTDL) tổ chức với quy mô toàn quốc.

Đến cuối năm 2019, Lễ hội Nguyên tiêu của người Hoa ở quận 5 đã được UBND TP.HCM kiến nghị Bộ VHTTDL đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia, vinh dự này đã đem lại cho bà con người Hoa niềm phấn khởi và tự hào. Đặc biệt, tháng 7 năm 2020, UBND quận 5, TP.HCM đã tổ chức Lễ đón nhận bằng Di sản văn hoá phi vật thể quốc gia “Tập quán xã hội và tín ngưỡng Tết Nguyên tiêu của người Hoa Quận 5, TP.HCM”.

Hồng Nhì
Ảnh: Hà Sơn
Video: Duy Khánh, Trần Thủy, Bạt Tuấn

18/12/2021 20:10 (GMT+07:00)