Bảo tồn ngôn ngữ các dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh Bắc Giang

Với 54 dân tộc anh em, Việt Nam là một quốc gia đa dân tộc và đa ngôn ngữ. Mỗi cộng đồng dân tộc thiểu số đều có ngôn ngữ của riêng mình, trong đó sử dụng tiếng Việt làm ngôn ngữ giao tiếp chung. Tuy nhiên, xu hướng hội nhập quốc tế đang làm nảy sinh nguy cơ suy giảm ngôn ngữ các dân tộc thiểu số tại nhiều tỉnh, thành. 

Vấn đề bảo tồn, gìn giữ ngôn ngữ các dân tộc thiểu số từ lâu đã được Đảng và Nhà nước ta đặc biệt quan tâm. Điều 5, Chương I, Hiến pháp Việt Nam năm 2013 nêu rõ: "Các dân tộc có quyền dùng tiếng nói, chữ viết, giữ gìn bản sắc dân tộc, phát huy phong tục, tập quán, truyền thống và văn hóa tốt đẹp của mình".

Dưới Hiến pháp là rất nhiều văn bản luật, nghị quyết, quy định, hướng dẫn… và thành lập nhiều cơ quan, cơ sở nghiên cứu, đào tạo… cho mục tiêu nghiên cứu, bảo tồn và phát huy ngôn ngữ các dân tộc thiểu số trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam.

Đảng và Nhà nước ta coi ngôn ngữ các dân tộc là một trong các thành tố làm nên bản sắc văn hóa dân tộc. Bảo tồn, giữ gìn ngôn ngữ dân tộc là góp phần bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số ở nước ta.

Bắc Giang là tỉnh có nhiều dân tộc anh em cùng sinh sống, mỗi dân tộc lại có ngôn ngữ, nét bản sắc văn hoá riêng. Tại Hội thảo khoa học “Bảo tồn ngôn ngữ các dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh Bắc Giang” do Ban Dân tộc tỉnh tổ chức ngày 4/8, vấn đề bảo tồn ngôn ngữ các dân tộc thiểu số là nội dung được nhiều chuyên gia quan tâm, đóng góp ý kiến. 

Gần 70 đại biểu đến từ Viện Dân tộc học (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam); Ủy ban Mặt trận Tổ quốc tỉnh; Sở Văn hóa, Thể Thao và Du lịch; Sở Giáo dục và Đào tạo; Sở Thông tin và Truyền thông; UBND các huyện Lục Ngạn, Sơn Động, Yên Thế, Lạng Giang; Hội Văn học nghệ thuật tỉnh; Hội Bảo tồn và phát triển văn hóa dân tộc Sán Dìu tỉnh; các trường phổ thông dân tộc nội trú; một số người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số… tham gia hội thảo.

Theo kết quả điều tra năm 2019, toàn tỉnh Bắc Giang có hơn 1,8 triệu người, trong đó người dân tộc thiểu số chiếm 14,2% nhưng chỉ còn 1% nói được tiếng mẹ đẻ của dân tộc mình. Nghiên cứu của các chuyên gia Viện Hàn lâm khoa học xã hội và Khoa Ngôn ngữ học, Trường Đại học khoa học xã hội và nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội) cho thấy, có nhiều nguyên nhân dẫn đến nguy cơ mai một ngôn ngữ của các dân tộc thiểu số.

Đó là dân số ít, số người biết, thường xuyên sử dụng ngôn ngữ dân tộc không nhiều, nếu không nói là rất ít; không có chữ viết, hoặc không được sử dụng thường xuyên, liên tục. Việc sinh sống quá biệt lập hoặc giao thoa trong khu vực mà dân tộc thiểu số khác có dân số đông hơn, điều kiện kinh tế - xã hội phát triển hơn cũng rất dễ kéo theo nguy cơ làm mai một ngôn ngữ. Vấn đề truyền dạy không được quan tâm, chú trọng. Sự hỗ trợ của các cơ quan chuyên môn, chính quyền địa phương chưa thật sự mang lại hiệu quả… Vì vậy, việc bảo tồn, gìn giữ ngôn ngữ các dân tộc thiểu số là vấn đề rất cấp thiết.  

Đề án Bảo tồn, phát huy tiếng dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh Bắc Giang xác định mục tiêu đến năm 2026, nâng tỷ lệ người dân tộc thiểu số nói được tiếng dân tộc lên 10% (chủ yếu là dân tộc Nùng, Tày, Sán Dìu, Hoa, Sán Chay, Dao); tập trung ở 73 xã vùng đồng bào dân tộc thiểu số thuộc các huyện Sơn Động, Lục Ngạn, Lục Nam, Lạng Giang. 

Ban Dân tộc tỉnh Bắc Giang đã hoàn thành dự thảo Đề án Bảo tồn, phát huy tiếng dân tộc thiểu trên địa bàn tỉnh Bắc Giang, dự kiến trình UBND tỉnh trong tháng 9/2023.

Để tiếp tục hoàn thiện Đề án, Ban Dân tộc tỉnh tổ chức hội thảo nhằm trao đổi, tiếp thu ý kiến của các nhà khoa học, nhà quản lý, những người có chuyên môn về công tác bảo tồn ngôn ngữ các dân tộc thiểu số.  

Tại buổi hội thảo, các đại biểu đánh giá cao việc nhóm biên soạn Đề án sẽ xây dựng bộ tài liệu truyền dạy tiếng dân tộc được cấp có thẩm quyền phê duyệt nhằm khắc phục khó khăn về thiếu tài liệu, nội dung giảng dạy đơn giản. 

Đại biểu Viện Dân tộc học, Hội Văn học nghệ thuật tỉnh cho rằng, bộ tài liệu cần phù hợp với đối tượng truyền dạy, người học; phù hợp với văn hóa đặc trưng mỗi vùng miền. Đồng thời phải gắn với các quan điểm của Đảng, Nhà nước, của tỉnh Bắc Giang về công tác dân tộc. Bộ tài liệu được thể hiện bằng tiếng Việt, sau đó phiên sang tiếng dân tộc. Nhóm tác giả cần tiếp tục lấy ý kiến của các chuyên gia, nhà nghiên cứu, người có chuyên môn ở Trung ương và địa phương khác để tham khảo.

Một trong những nội dung quan trọng của Đề án là lồng ghép nội dung dạy tiếng dân tộc thiểu số vào chương trình, hoạt động giáo dục tại các trường phổ thông dân tộc nội trú, phổ thông dân tộc bán trú, trường trung học cơ sở vùng dân tộc thiểu số. 

Theo ông Bạch Đăng Khoa, Phó Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Bắc Giang: “Công tác tuyên truyền cần được đẩy mạnh, đổi mới hơn nữa, góp phần nâng cao nhận thức của cán bộ, giáo viên, nhân viên, học sinh tại các nhà trường về việc bảo tồn tiếng dân tộc. Các nhà trường quan tâm xây dựng, duy trì câu lạc bộ, hội nhóm truyền dạy ngôn ngữ dân tộc thiểu số”.

Ông Trương Văn Năm, Phó Chủ tịch Thường trực UBND huyện Lục Ngạn đề nghị, các cấp, các ngành và mỗi địa phương quan tâm xây dựng cơ chế hỗ trợ, đầu tư ngân sách, tổ chức nhiều hoạt động nhằm bảo tồn, phát huy tiếng dân tộc thiểu số. Đơn cử như xây dựng mô hình văn hóa gắn với phát triển du lịch; khôi phục, tổ chức lại các trò chơi, điệu múa dân gian; hỗ trợ may trang phục; hỗ trợ mở các câu lạc bộ, lớp dạy tiếng dân tộc.  

Hiện các lớp học tiếng dân tộc thiểu số chủ yếu do người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số tại các địa phương truyền dạy. Song có thời điểm, số lượng người học giảm vì nhiều nguyên nhân như thiếu tài liệu, nội dung chưa hấp dẫn, một bộ phận người trẻ còn tâm lý e ngại khi nói tiếng dân tộc...

Các đại biểu đề nghị, thời gian tới, các cấp, các ngành, địa phương đẩy mạnh tuyên truyền, chuyển đổi số vào hoạt động giảng dạy; tổ chức hội thi hùng biện bằng tiếng dân tộc; tạo môi trường để người dân tộc thiểu số được sử dụng ngôn ngữ mẹ đẻ thường xuyên. Cùng đó, mỗi gia đình phải là lớp truyền dạy tiếng dân tộc thiểu số cho chính con em của mình ngay từ khi còn nhỏ.