Làng gốm Bàu Trúc, thị trấn Phước Dân cách thành phố Phan Rang–Tháp Chàm chừng 10km về phía Nam. Là ngôi làng của người Chăm có truyền thống làm đồ gốm từ vài trăm năm với những sản phẩm gốm biểu trưng của nền văn minh Champa cổ xưa.
Ninh Thuận chỉ có duy nhất làng Bàu Trúc, thị trấn Phước Dân (Ninh Phước - Ninh Thuận) còn bảo tồn nghề làm gốm. Làng Bàu Trúc tiếng Chăm gọi là Palei Hamu Craok (người Việt phát âm thành Ma Tró). Ngày xưa, làng còn có tên gọi khác là Danao Panrang, danh xưng theo đơn vị hành chính là thôn Vĩnh Thuận, ngày nay, gọi là khu phố Bàu Trúc.
Cả Ninh Thuận có đến hàng chục làng Chăm nhưng chỉ có đất từ cánh đồng bên bờ sông Quao của làng Bàu Trúc mới có thể làm được gốm. Đây là loại đất sét nổi tiếng dẻo, mềm. Không giống như gốm Bát Tràng ở Hà Nội hay gốm Chu Đậu ở Hải Dương, gốm Bàu Trúc có những nét độc đáo rất riêng. Trong từng sản phẩm làm ra đều thể hiện sự tinh tế, kỹ lưỡng và chịu khó của người phụ nữ Chăm truyền thống. Từng đường xoay, chải vuốt đều rất tỉ mẩn vì đây là loại gốm hoàn toàn làm thủ công.
Năm 2017, Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch công bố quyết định chứng nhận nghệ thuật làm gốm của người Chăm Bàu Trúc được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Hiện làng nghề này đã được Chính phủ đồng ý và trình UNESCO xem xét đưa vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp.
Những khoảng sân lớn trong làng Bàu Trúc thường được sử dụng để làm nơi nung gốm.
Nét độc đáo và đặc trưng của gốm Bàu Trúc là tất cả công đoạn đều làm thủ công, thay vì dùng bàn xoay, người làm phải dùng cả người để xoay quanh sản phẩm chế tác. Có lẽ vì vậy mỗi sản phẩm gốm Bàu Trúc đều có nét riêng.
Thời gian rảnh rỗi, trẻ em giúp cha mẹ làm nhuyễn đất.
Không sử dụng lò nướng, người dân Bàu Trúc nung gốm bằng trấu, rơm... ngay trên mặt sân.
Màu gốm Bàu Trúc được tạo thành từ màu tự nhiên bằng cách ngâm các loại rễ cây với nước lã, sau đó quét lên các sản phẩm.
Các quy trình chính để làm ra sản phẩm gốm là khai thác đất sét, xử lý đất sét, tạo hình khối, hoa văn trang trí, phơi gốm để tu chỉnh và nung gốm.
Sản phẩm của gốm Bàu Trúc rất đa dạng và phong phú, bao gồm các đồ gia dụng như lu nước, nồi, bình, chậu, ấm, ly, phù điêu tượng thần và gạch dùng trong kiến trúc xây dựng.
Có giả thuyết nói về nguồn gốc của nghề gốm ở Bàu Trúc là do dòng tộc Kut Drai đã truyền dạy cho người dân trong làng bí quyết về kỹ thuật làm gốm. Ngày nay, con cháu của dòng tộc Kut Drai vẫn đang duy trì nghề làm gốm của tổ tiên bằng các phương pháp thủ công truyền thống không sử dụng bàn xoay và không sử dụng kỹ thuật tráng men.
Ninh Thuận là nơi hội tụ nhiều di sản văn hóa Chăm, ngoài các di tích đền tháp, lễ hội văn hóa đặc sắc, nơi đây, còn bảo tồn được các làng nghề truyền thống đã được lưu truyền từ hàng trăm năm qua.
Gốm Bàu Trúc mang nhiều nét biểu trưng của nền văn minh Champa cổ xưa.
Từ những đặc điểm chế tác, màu sắc, hoa văn trang trí và các dòng sản phẩm cho thấy gốm Bàu Trúc là sự tiếp nối, kế thừa dòng gốm Sa Huỳnh và gốm Gò Sành của người Champa nổi tiếng trong lịch sử.
Một nghệ nhân trẻ làng gốm Bàu Trúc đang chế tác tượng thần, một trong những biểu trưng của văn hóa Champa.
.svg){kind=icon}
