Chuyện dân phá nhà, hiến đất xây công viên quốc gia thu hàng trăm triệu đô mỗi năm

Công viên quốc gia Great Smoky Mountains tọa lạc ở vùng núi Nam Appalachian, nằm giữa bang Bắc Carolina và bang Tennessee. Với diện tích gần 2.100km2, đây là khu bảo tồn thiên nhiên lớn nhất ở miền đông Mỹ.

Do tọa lạc trên nhiều ngọn núi cổ nên Great Smoky Mountains gần như có mây mù bao phủ quanh năm. Cảnh quan thiên nhiên tuyệt đẹp với những cánh rừng già xanh mướt mát tưởng chừng như kéo dài vô tận, điểm xuyết bằng các thác nước hùng vĩ cùng quần thể động, thực vật đa dạng hiếm có và các di tích lịch sử mang dấu ấn văn hóa địa phương đã khiến công viên trở thành một trong những địa điểm tham quan hấp dẫn nhất nước Mỹ.

Thống kê của Cục Công viên quốc gia (NPS) thuộc Bộ Nội vụ Mỹ cho thấy, Great Smoky Mountains hiện là nơi cư trú của hơn 19.000 loài khác nhau, trong đó có hàng ngàn loài thực vật và động vật hoang dã quý hiếm, kể cả những loài tồn tại từ kỷ Pleistocene cách đây ít nhất 11.700 năm. Trên thế giới hiện không có khu bảo tồn thiên nhiên ở vùng khí hậu ôn đới nào lại sở hữu cùng quy mô và sự đa dạng sinh vật học tương đương công viên này.

Đây là lí do khiến Great Smoky Mountains được xếp vào danh sách số ít khu dự trữ sinh quyển quốc tế của Mỹ vào năm 1976 và được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc (UNESCO) công nhận là di sản thế giới từ năm 1983.

Great Smoky Mountains hiện là công viên quốc gia thu hút đông khách tham quan nhất nước Mỹ, với khoảng 8 - 10 triệu du khách mỗi năm. Chỉ tính riêng trong năm 2016, lượng du khách đến nơi này đạt mức kỷ lục hơn 11,3 triệu người, cao gấp gần 2,5 lần ở Grand Canyon, nơi đông khách tham quan thứ hai trong tổng số 59 công viên quốc gia của Mỹ.

Tuy nhiên, để có được thành công cũng như danh tiếng như ngày nay, công viên này đã trải qua một giai đoạn phát triển lâu dài, vượt qua nhiều khó khăn, thách thức nhờ sự đồng lòng xây dựng và bảo vệ của cả người dân cũng như chính quyền, từ trung ương tới địa phương.

Theo tạp chí National Geographic, cuối thế kỷ 19, ngành công nghiệp khai thác gỗ rất phát triển ở các vùng rừng núi phía đông Mỹ. Việc xây dựng tuyến đường sắt Little River phục vụ việc chuyên chở gỗ ra khỏi các vùng khai thác này đã hủy hoại cảnh quan thiên nhiên, tàn phá tới 80% diện tích rừng ở nơi hiện là công viên Great Smoky Mountains.

Trước thực trạng đáng báo động, NPS muốn thiết lập một công viên bảo tồn thiên nhiên quốc gia ở miền đông đất nước nhưng thiếu ngân sách. Mặc dù Quốc hội Mỹ đã phê chuẩn việc thiết lập công viên quốc gia trong khu vực vào năm 1926, nhưng dự án gặp khó khăn trong việc triển khai do phần lớn đất tại đây thuộc sở hữu của 1.200 chủ bất động sản nhỏ.

Đúng lúc bế tắc, ông trùm dầu mỏ John D. Rockefeller đã mạnh tay đóng góp 5 triệu USD cho dự án. Chính phủ liên bang quyết định chi thêm 2 triệu USD đầu tư (động thái đầu tiên kiểu này vì các công viên quốc gia trước đây đều do các chủ tư nhân hoặc chính quyền bang xây dựng và tặng lại cho liên bang). Hưởng ứng lời kêu gọi của nhà chức trách, những nhà hảo tâm giàu có, cư dân thuộc hai bang Tennessee và Bắc Carolina, các tổ chức dân sự cũng bắt đầu góp công, góp của để thâu tóm lại từng tấc đất cho chính quyền xây công viên.

Cứ như vậy, các chủ nhà trên núi, thợ mỏ và công nhân khai thác gỗ dần dần bị trục xuất. Các nông trại và hoạt động khai thác gỗ bị bãi bỏ để thiết lập khu bảo tồn. Quá trình xây dựng công viên Great Smoky Mountains chính thức bắt đầu từ 1934, và đến 1940 thì hoàn tất bằng một buổi lễ khánh thành hoành tráng có sự tham dự của Tổng thống Mỹ khi đó Franklin Roosevelt.

Kể từ khi đi vào hoạt động cho đến nay, Great Smoky Mountains được đặt dưới sự quản lý và khai thác sử dụng của NPS. Ban quản lý đã cho thiết lập 10 khu cắm trại tập trung, 11 khu dã ngoại và 100 địa điểm cắm trại tự do có dịch vụ lưu trú được cấp phép trong công viên.

Tháp quan sát ở Vòm Clingmans, điểm cao nhất trong công viên quốc gia Great Smoky Mountains. Ảnh: Wikimedia

Hai trung tâm chính dành cho các du khách trong khuôn viên Great Smoky Mountains là trung tâm Sugarlands ở gần lối vào công viên tại thị trấn Gatlinburg, bang Tennessee và trung tâm Oconaluftee ở lối vào phía đông gần thị trấn Cherokee, bang Bắc Carolina. Những cơ sở này có triển lãm về thế giới hoang dã, địa chất và lịch sử của công viên. Họ cũng bán sách, tranh ảnh, bản đồ và đồ lưu niệm.

Đường cao tốc 441 hay còn gọi là đường Newfound Gap chạy xuyên qua công viên cho phép các xe hơi tiếp cận nhiều tuyến đường mòn và các điểm dừng chân, nơi du khách có thể gửi lại phương tiện cơ giới để đi bộ, leo núi hoặc thuê xe đạp, ngựa để đi thăm quan, chụp ảnh đây đó. Nhà chức trách luôn khuyến khích mọi người hạn chế sử dụng các loại xe chạy bằng xăng, dầu để tránh gây ô nhiễm cho môi trường công viên.

Điểm dừng chân tham quan Newfound Gap. Ảnh: NatGeo

Great Smoky Mountains có một số di tích lịch sử khá thú vị, lưu giữ những gì còn sót lại từ cuộc sống thời xưa của người dân xứ nam Appalachia. Thỏi nam châm hút du khách nhất trong số này là Cades Cove, một thung lũng với nhiều tòa nhà cổ ở tình trạng bảo quản tốt, kể cả các nhà thờ, chòi gỗ và chuồng nuôi nhốt gia súc.

Để đáp ứng nhu cầu tham quan, khám phá và vui chơi, giải trí của các du khách, ban quản lý Great Smoky Mountains cũng cung cấp dịch vụ xe điện, các tour du ngoạn bằng ngựa hoặc xe đạp cũng như tổ chức các hoạt động trượt nước, chèo thuyền và câu cá hồi trên sông.

Các du khách tham gia trò mạo hiểm trèo bè mảng trên sông ở công viên Great Smoky Mountains. Ảnh: NatGeo

Great Smoky Mountains là một trong số ít các công viên quốc gia Mỹ không thu phí vào cửa đối với du khách. Nhờ khai thác đúng tiềm năng, công viên đã trở thành một vùng trọng điểm du lịch của Mỹ, đạt doanh thu "khủng" lên tới hơn 734 triệu USD vào năm 2013, cũng như tạo ra công ăn việc làm cho gần 11.000 lao động ở các cộng đồng xung quanh.

Các thị trấn quanh Great Smoky Mountains như Gatlinburg, Pigeon Forge, Sevierville hay Townsend thuộc bang Tennessee và Cherokee, Sylva, Maggie Valley hay Bryson thuộc bang Bắc Carolina kiếm bộn nhờ các hoạt động du lịch gắn liền với công viên.

Thác Abrams trong công viên Great Smoky Mountains. Ảnh: Twitter

Nhằm đảm bảo sự phát triển bền vững cho Great Smoky Mountains, chính quyền địa phương đã nhất trí không xây dựng tuyến đường phía bắc, vốn được đề xuất từ lâu để tránh những tác động tiềm ẩn nguy cơ phá vỡ cảnh quan và môi trường sống tự nhiên của các sinh vật nơi đây.

Công viên cũng xác định nhiều biện pháp bảo vệ tài nguyên cần được thực hiện như đánh giá môi trường, phân vùng, bảo vệ sự toàn vẹn sinh thái, giám sát hoạt động của các du khách và triển khai các chương trình giáo dục nhằm nâng cao nhận thức của người dân, giải quyết các áp lực phát sinh từ cả trong và ngoài công viên, kể cả vấn đề ô nhiễm không khí và sự xâm lấn của các loài phi bản địa.

Trong đó, chất lượng không khí và nước cùng các dấu hiệu quan trọng khác phản ánh hiện trạng của hệ sinh thái trong công viên (ví dụ như sự phân bố của cá hồi, các động vật có xương sống dưới nước, thảm thực vật, các đặc tính của đất hay sự biến đổi khí hậu) luôn được theo dõi sát sao.

Ngoài những nỗ lực không mệt mỏi của đội ngũ nhân viên làm việc cho công viên, gồm khoảng 240 nhân viên cơ hữu và 80 lao động dịch vụ theo mùa, Great Smoky Mountains phát triển được như ngày nay còn nhờ sự đóng góp không mệt mỏi cả về vật chất và tinh thần của hàng ngàn người tình nguyện hoạt động công ích, các tổ chức dân sự, nhóm hoạt động vì môi trường và các nhà hảo tâm tư nhân.

Tuấn Anh