Cử nhiều cán bộ học tập nước ngoài, vẫn tụt hậu

Những người làm GD nên hiểu: Thành tích chẳng có ý nghĩa gì, thành tựu mới đáng kể, nhưng thành nhân mới là mục đích tối quan trọng của người học, và mới là mục đích quan trọng nhất của một nền GD.    

Có những chuyện cứ lặp đi, lặp lại tưởng rằng đúng, không thể thay đổi nhưng thực tế nó không còn phù hợp. Có những cái mới tiến bộ, thấy hay đưa vào áp dụng nhưng đôi tay lại hành động theo mệnh lệnh của cặp mắt nhìn cũ…, thì cái mới đó chỉ nằm trên lý thuyết. Nền giáo dục chúng ta đang tồn tại một thực trạng đáng buồn như thế.

Đinh ninh tưởng đã công bằng

Công bằng nghĩa là theo đúng lẽ phải, không thiên vị là điều mà cả xã hội luôn mong muốn. Tuy nhiên, trong môi trường GD, thuật ngữ công bằng được hiểu không giản đơn như thế. Hiện nay các trường học từ mầm non đến trung học khi biên chế lớp đều có những “tiêu chí” riêng. Với cách làm này, các trường vô tư nghĩ rằng sẽ đem lại sự công bằng, vì đảm bảo tiêu chí này thì ngồi lớp chọn, tiêu chí kia thì học lớp thường, hơi “cá biệt” thì được xếp lớp cuối, bố mẹ có nhiều tiền (phụ huynh góp tiền trang bị máy đều hòa và các thiết bị khác) chẳng cần thỏa mãn tiêu chí nào cũng được học ở phòng có máy lạnh, máy vi tính, ti vi phẳng…

Xếp lớp như thế, theo giải thích của nhà trường là để phân công giáo viên giảng dạy hiệu quả hơn. Lớp chọn giáo viên giỏi đảm nhiệm, giáo viên “bình bình” dạy lớp thường, những lớp cuối (chẳng giáo viên nào thích dạy) giao ngay cho giáo viên có kinh nghiệm chuyên “trị đầu gấu”. Liệu một trường học có lớp chọn, lớp thường, lớp cuối, lớp có trang bị máy lạnh, lớp chỉ có quạt…thì nhà trường đó có công bằng hay không? Câu trả lời nằm ở hệ lụy của nó.

Nhà trường đó sẽ phân công giảng dạy như thế nào để vừa động viên, đánh giá được sự cố gắng của giáo viên vừa loại bỏ được tư tưởng “bên trọng, bên khinh”. Có ai dám chắc rằng tâm hồn của những đứa trẻ mầm non mãi còn thơ ngây như tờ giấy trắng hay sớm phải suy tư, tủi hổ về khả năng, về thân phận, về giá trị của đồng tiền. Nhà trường từ trọng trách là ươm mầm, nơi nuôi dưỡng tâm hồn để định hình nhân cách cho học sinh lại vô tình gieo rắc sự bất công

Hiểu nông cạn về công bằng trong GD là một sự thất bại nghiệt ngã đầu tiên của ngành GD. Không những thế, điều này còn tiếp thêm sức công phá cho vấn nạn chạy trường, chạy lớp, thậm chí chạy chỗ ngồi, chạy làm lớp trưởng…

Đã đến lúc chúng ta nên tìm một hướng đi thích hợp cho hệ thống trường chuyên trong toàn quốc. Vào trường chuyên hiện nay là niềm vinh hạnh của các ông bố, bà mẹ hơn là chính bản thân người học. Thầy cô dạy ở trường chuyên thường “ngủ quên” trên chiến thắng chưa tạo ra sự khác biệt và họ thường nghĩ mình “đẳng cấp” hơn khi khoác trên mình chiếc áo trường chuyên.

Cần phải mạnh dạn thay đổi hướng đi mới cho hệ thống trường chuyên còn một lý do nữa, đó là chức năng, nhiệm vụ của trường chuyên để các trường không chuyên noi theo đã đến lúc không còn phù hợp. Hệ thống các trường khác ở bất kỳ địa phương nào như trường chuyên cũng đủ sức để đảm đương chức năng và nhiệm vụ đó.  

Thành tích chẳng có ý nghĩa gì, thành tựu mới đáng kể. Ảnh minh họa

Tư duy mới hành động kiểu cũ

Trong một quán cà phê có 02 gia đình, một người phương Tây và một người Việt Nam. Họ ngồi ở hai bàn khác nhau, mỗi gia đình đều có 01 cháu nhỏ, khoảng 03 tuổi. Khi đang nô đùa bất ngờ cháu bé của gia đình người Tây té ngã, bố mẹ chúng vẫn ngồi yên và khuyên con cố gắng đứng lên. Em bé ban đầu cũng mếu khóc nhưng nhanh chóng ngồi dậy và tiếp tục chạy đùa. Gia đình người VN thấy vậy hết lời thán phục: Sao phương Tây họ GD con hay thế! Ngay từ nhỏ đã rèn cho trẻ tính tự lập.

Ngay sau đó, cháu bé người VN vấp ngã. Thật bất ngờ, cả hai vợ chồng lao ngay đến đỡ cháu bé dậy, cô vợ càu nhàu anh chồng. Chưa hết, ông bà ngoại, nội cũng xúm lại. Cháu bé thấy vậy lại khóc thật to hơn. Bà ngoại vừa vỗ mạnh xuống đất vừa nói: “Cái cây này làm cháu bà ngã nè! Đánh cục đá nè!”. Câu chuyện trên minh chứng sinh động cho một thực trạng nền GD nước ta hiện nay: Biết cái mới là hay nhưng khi làm vẫn theo cái cũ. Giống như một vị đại biểu Quốc hội nào đó đã từng phát biểu: VN có một “rừng luật” nhưng khi áp dụng thì dùng “luật rừng”.

Đem câu chuyện trên làm lăng kính để soi rọi vào một số vấn đề của GD gần đây, chúng ta sẽ dễ dàng nhận ra một kiểu tư duy khó mà biến chuyển của “một bộ phận không nhỏ” những người có liên quan. Giáo dục VN đã qua nhiều lần cải cách và mỗi lần đổi mới đều “tham khảo và học tập CT và SGK của nhiều nước tiêu biểu cho các khu vực khác nhau”, “Cử các đoàn cán bộ sang một số nước học tập” …nói chung đều có “yếu tố nước ngoài” nhưng kết quả qua nhiều lần cải cách đổi mới GD vẫn tụt hậu so với bè bạn năm châu.

Gần đây, Bộ GD- ĐT áp dụng Thông tư 30 (đánh giá học sinh tiểu học bằng nhận xét), hay đưa mô hình trường học mới VNEN (xuất xứ từ Colombia) vào trường học, đúng với xu hướng phát triển quốc tế. Nhưng khi bắt tay vào thực hiện nhiều địa phương, nhiều thầy cô giáo lại có tư tưởng “hoài niệm”, muốn quay về với “điểm số”.

Mất nhiều hơn được

So sánh là phương pháp hay sử dụng trong GD hiện nay và có xu hướng phát triển mạnh, tạo nên một bức tranh hơn thua không đáng có giữa người học trong một nhà trường, giữa các nhà trường với nhau, giữa địa phương này với địa phương khác, thậm chí là các quốc gia với nhau. So sánh chẳng có ý nghĩa gì về hiệu quả trong giáo dục và càng xấu hổ khi đứng cạnh từ “thực chất”.

Việt Nam có nhiều học sinh đoạt giải quốc tế hơn hẳn nước…; em này xếp hạng nhất lớp; trường A có nhiều học sinh giỏi hơn trường B…những kết luận “không thể chối cãi” như thế chỉ mang tính cay cú, tranh đua chưa lấy gì làm bền vững vì “đường dài mới biết ngựa hay”. Và thực tế đường đã dài rồi nhưng VN vẫn chưa thấy ngựa hay về tới đích. Phải chăng xếp hạng cao thấp như thế chỉ làm thỏa mãn tính kêu căng, ngạo mạn và củng cố thêm thói “đố kị” ở người Việt? Những Trạng nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa của thời phong kiến “vinh quy bái tổ” về làng chẳng lẽ vẫn còn sức sống đến ngày hôm nay?

 Tai hại hơn, nếu trong một lớp học em Z cứ luôn xếp hạng cuối hết tháng này đến tháng khác, rồi xếp cuối ở học kỳ, rồi chót bảng ở cả năm, kết luận em Z sẽ chán nản, không tự tin vào khả năng của bản thân, có khi lại nghỉ học giữa chừng. Điều này là phản khoa học vì thực tế đã chứng minh tiềm năng con người là vô tận rất cần một bàn tay khéo léo để đánh thức, không ai khác là môi trường GD.

Những sinh viên tốt nghiệp ĐH Harvard nếu có chỉ số IQ (chỉ số thông minh) cao, vẫn chưa đủ. Họ phải có thêm chỉ số EQ (chỉ số cảm xúc) tốt nữa mới hy vọng đủ bản lĩnh để đảm trách nhiệm vụ, những cá nhân đó mới kỳ vọng đột phá, lèo lái con thuyền đất nước lên một tầm cao mới. Tóm lại, những người làm GD nên hiểu: Thành tích chẳng có ý nghĩa gì, thành tựu mới đáng kể, nhưng thành nhân mới là mục đích tối quan trọng của người học, và mới là mục đích quan trọng nhất của một nền GD.

Nguyễn Hữu Tâm