Muốn phát triển bền vững, muốn đi nhanh, đi xa thì cần lý luận

Lời tòa soạn: Phát biểu tại hội nghị sơ kết 6 tháng đầu năm 2023 và triển khai nhiệm vụ 6 tháng cuối năm 2023 ngày 30/6, Bộ trưởng Bộ TT&TT Nguyễn Mạnh Hùng đã đề cập tới những nhận thức mới để phát triển nhanh và bền vững. VietNamNet trân trọng giới thiệu toàn văn bài phát biểu.

Trước đây thì nguồn lực hạn chế các quyết định. Còn bây giờ thì quyết định tạo ra các nguồn lực. Bởi vậy mà nhận thức mới để dẫn đến các quyết định mới là yếu tố quan trọng số một.

Tôi xin nói về một số nhận thức quan trọng qua 6 tháng đầu năm 2023.

Muốn phát triển bền vững, muốn đi nhanh, đi xa thì cần lý luận. Ứng biến, linh hoạt ngắn hạn thì cũng phải kết hợp với các định hướng, mục tiêu trung và dài hạn. Chỉ có như vậy thì các hành động ngắn hạn mới dẫn đến mục tiêu dài hạn. Lý luận thì không chỉ là ở tầm quốc gia mà phải ở cả tầm của các tổ chức. Trong một thế giới VUCA như bây giờ, mọi sự đang thay đổi rất nhanh, rất khó đoán định, rất khó nhìn thấy hết ý nghĩa của nó, tức là một thế giới vạn biến, thì các tổ chức, thậm chí đến mức các cá nhân phải giữ cái bất biến, đó có thể là lý luận, là ngôi sao dẫn lối.

Ứng biến, linh hoạt ngắn hạn thì cũng phải kết hợp với các định hướng, mục tiêu trung và dài hạn. Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng

Muốn phát triển nhanh và bền vững thì phải đi đều 2 chân: một là phổ cập nhanh cái cơ bản thông qua các nền tảng số dùng chung toàn quốc; hai là đi nhanh về cái mới thông qua một số đầu tàu. Từ cái mới đã được các đầu tàu triển khai thành công thì nhanh chóng biến thành cái cơ bản để phổ cập là công việc quan trọng của quản lý nhà nước. Bởi vì, chuyển đổi số (CĐS) là toàn dân và toàn diện, tức là phải phổ cập. Đầu tàu và phổ cập phải đi liền với nhau, từ đầu tàu rồi phải đến phổ cập, đầu tàu phải dẫn đến phổ cập. Đầu tàu mà không dẫn đến phổ cập thì không tạo ra sự thay đổi, không tạo ra sự chuyển đổi, và sẽ không có CĐS.

Bưu chính thì không chỉ là chuyển phát mà gốc phải là tạo ra thương mại điện tử, mua bán online. Không làm cái gốc mà chỉ làm cái ngọn thì rồi sẽ không còn chỗ sống.

Hạ tầng số Việt Nam bao gồm hạ tầng viễn thông, hạ tầng dữ liệu, hạ tầng công nghệ như dịch vụ và các nền tảng số có tính hạ tầng.

Hạ tầng số Việt Nam thì phải dung lượng siêu lớn, băng thông siêu rộng, phổ cập, bền vững, xanh, thông minh, mở và an toàn. Hạ tầng này phải được ưu tiên đầu tư, hiện đại hoá và đi trước một bước để thúc đẩy chuyển đổi số quốc gia, phát triển kinh tế số, xã hội số và công dân số.

CĐS là một phương thức phát triển mới giúp đẩy nhanh, rút ngắn quá trình công nghiệp hoá (CNH), hiện đại hoá (HĐH) đất nước. CNH là CĐS lĩnh vực chế biến, chế tạo. HĐH là CĐS toàn diện, cả kinh tế, văn hoá, xã hội, chính trị và môi trường.

CĐS Việt Nam mà không dựa trên các nền tảng số Việt Nam thì người hưởng lợi chính từ CĐS Việt Nam lại không phải Việt Nam. Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng

Thời CĐS thì phải có đầu tư tập trung. Thời CNTT thì mỗi cấp, mỗi đơn vị một hệ thống CNTT riêng biệt, và vì vậy mà ngân sách CNTT chia hết cho từng bộ ngành, từng địa phương, không còn ngân sách cho các hệ thống dùng chung. Nhưng đặc trưng cơ bản nhất của thời CĐS là các nền tảng số dùng chung. Một nền tảng, một phần cứng, một phần mềm dùng chung cho cả Trung ương, cho cả các bộ, ngành, các địa phương và cả 10.500 xã dùng chung. Bởi vậy, ngân sách CNTT phải dành ra 10-20% để đầu tư các nền tảng quốc gia dùng chung, sau đó còn lại mới chia ra cho các bộ, ngành, địa phương.

Trong không gian mạng thì người nào nắm nền tảng số người đó nắm dữ liệu, và vì nắm dữ liệu mà người đó quyết định tất cả. Bởi vậy, CĐS Việt Nam mà không dựa trên các nền tảng số Việt Nam thì người hưởng lợi chính từ CĐS Việt Nam lại không phải Việt Nam.

An toàn số mức cơ bản để bảo vệ cho mọi người dùng viễn thông, Internet phải là trách nhiệm của nhà mạng.

Công nghệ số đã tạo ra quá nhiều thông tin, nhưng ít tạo ra tri thức và sự thấu hiểu. Đã đến lúc công nghệ số phải giúp con người tạo ra nhiều hơn tri thức và sự thấu hiểu từ quá nhiều thông tin, quá tải thông tin. Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng

Phát triển công nghiệp công nghệ số Việt Nam thì đi từ dịch vụ tới công nghiệp rồi từ đó tới công nghệ. Không làm chủ, không phát triển công nghệ lõi thì không thể cường thịnh.

Truyền thông là một chức năng của chính quyền các cấp. Bởi vậy, chính quyền các cấp phải tổ chức bộ máy và có ngân sách hàng năm cho công tác truyền thông, đặt hàng cho báo chí.

Báo chí bây giờ thì công cụ, vũ khí không chỉ là cây bút và trang giấy, mà còn là công nghệ. Không có vũ khí hiện đại thì không thể chiến đấu trong thời hiện đại. Báo chí cách mạng cần được đầu tư công nghệ số để mỗi cơ quan báo chí trở thành một nền tảng số.

Để phát triển nhanh, bền vững và bao trùm thì công nghệ số phải là lực lượng sản xuất cơ bản, nhân tài số là nguồn lực cơ bản và đổi mới sáng tạo số là động lực cơ bản. Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng

Thể chế thì cần diễn giải, giải thích thống nhất, thông qua một đầu mối duy nhất. Để tránh việc đơn vị thực thi, các cơ quan, đơn vị quản lý nhà nước, thanh tra, kiểm tra, giám sát của Đảng, Quốc hội, Chính phủ hiểu khác nhau, diễn giải khác nhau. Khi khác nhau thì cần có cơ quan duy nhất phân xử đối với từng lĩnh vực, từng cấp ban hành thể chế.

Để phát triển nhanh, bền vững và bao trùm thì công nghệ số phải là lực lượng sản xuất cơ bản, nhân tài số là nguồn lực cơ bản và đổi mới sáng tạo số là động lực cơ bản.

Chúng ta đã đi qua 1/2 nhiệm kỳ của Đại hội Đảng lần thứ 13. 1/2 còn lại của nhiệm kỳ này là để tạo ra những thay đổi thực chất và thiết thực mà mọi người có thể cảm nhận được. Tôi xin nói về một số trong số đó.

Thương mại hoá 5G và Cloud. 5G và Cloud là hai thành tố quan trọng vào loại bậc nhất của hạ tầng số. Cả hai hạ tầng này sẽ được triển khai mạnh mẽ từ năm nay, để đến 2025, Việt Nam có hạ tầng 5G và Cloud hiện đại. Thương mại hoá dịch vụ 5G tại Việt Nam là đồng thời với thương mại hoá thiết bị 5G Việt Nam.

Trợ lý ảo là đặc biệt hữu dụng đối với các loại lao động dựa trên quy định, như các công chức nhà nước chỉ được phép làm những gì mà pháp luật quy định. Trợ lý ảo cho hệ thống công viên chức nhà nước là một bước tiến lớn của chính phủ số. Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng

Đảm bảo an toàn số ở mức cơ bản cho người dân trên không gian mạng. Trước đây, chúng ta đi theo cách dùng phần mềm cài vào từng thiết bị của người dân và có thể tính phí, tiếp cận theo hướng đây là trách nhiệm của người dân. Để từng người dân cài đặt phần mềm vào máy của mình là việc không dễ và không nhanh được. Người dân còn có thể lo ngại đó là phần mềm giám sát. Thì nay, chúng ta thực hiện việc này tại thiết bị của nhà mạng và coi đây là trách nhiệm bảo vệ khách hàng của nhà mạng, và miễn phí. Việc bảo vệ có thể được thực hiện ngay với mọi thuê bao, ngoài ra, khách hàng có thể yêu cầu cấu hình thêm, thí dụ chỉ cho con cái chơi game vào những giờ, những ngày nhất định.

Phát triển trợ lý ảo cho công viên chức nhà nước. Một trong những ứng dụng hiệu quả nhất mà AI mang lại, nhất là khi xuất hiện “generative AI” dựa trên mô hình ngôn ngữ lớn, là trợ lý ảo. Trợ lý ảo là đặc biệt hữu dụng đối với các loại lao động dựa trên quy định, như các công chức nhà nước chỉ được phép làm những gì mà pháp luật quy định. Với cả một “rừng” các quy định thì trợ lý ảo sẽ giảm tải, giảm gánh nặng, giảm rủi ro pháp lý, tăng chất lượng, tăng năng suất lao động cho các công viên chức nhà nước.

Trợ lý ảo đã được phát triển từ rất lâu, nhưng chỉ khi xuất hiện mô hình ngôn ngữ lớn thì mới có sự phát triển mang tính đột phá. Trợ lý ảo cho hệ thống công viên chức nhà nước là một bước tiến lớn của Chính phủ số. Việc xây dựng trợ lý ảo công viên chức nhà nước sẽ đi cùng với phát triển mô hình ngôn ngữ lớn tiếng Việt. Mô hình ngôn ngữ lớn tiếng Việt cũng sẽ là nền tảng để các doanh nghiệp khác phát triển các loại trợ lý ảo tiếng Việt, thí dụ trợ lý ảo hỗ trợ pháp lý cho mọi người dân.

Ra mắt nền tảng CĐS cho các cơ quan báo chí, nền tảng CĐS cho các trường dạy nghề và đại học, nền tảng số đào tạo, bồi dưỡng cán bộ ngành TT&TT, nền tảng đào tạo kỹ năng số cho người dân, tổ công nghệ số cộng đồng, cán bộ công chức.

Hoàn thiện hệ thống định mức kinh tế kỹ thuật, hướng dẫn xây dựng đơn giá cho các lĩnh vực mà Bộ TT&TT quản lý. Theo hướng sát với thị trường. Vì đây là việc quan trọng, bị giậm chân tại chỗ đã nhiều năm, nên phải thay đổi cách làm theo hướng lãnh đạo bộ tham gia trực tiếp. Các cơ quan, các đơn vị sự nghiệp liên quan, cả lĩnh vực CNTT, cả lĩnh vực báo chí, xuất bản và truyền thông, phải cùng làm, vì chỉ có các đồng chí là gần với cuộc sống, sử dụng hàng ngày thì mới biết cách làm cho các quy định có tính khả thi.

Trình Chính phủ ban hành một số chiến lược quốc gia rất quan trọng: Chiến lược Công nghiệp công nghệ số, Chiến lược Công nghiệp bán dẫn, Chiến lược Dữ liệu.

Bộ cũng đã hoàn thành và hôm nay gửi tới các đồng chí Báo cáo chuyên đề về CĐS quốc gia của Việt Nam. Đây có thể coi là phác thảo bước đầu về lý luận CĐS Việt Nam.

Vụ Tổ chức cán bộ xây dựng cơ sở dữ liệu (CSDL) về nhân sự toàn quốc có thể bổ sung vào các vị trí lãnh đạo các đơn vị của Bộ. Mỗi vị trí có 3 trong, 5 ngoài. Có người thì sẵn sàng, có người thì cần đào tạo thêm. Đây là lần đầu tiên Bộ TT&TT chính thức xây dựng CSDL nhân tài toàn quốc có thể tham gia vào các cấp lãnh đạo của Bộ. Bộ TT&TT là cơ quan nhà nước quản lý quốc gia về lĩnh vực TT&TT thì phải thu hút, tuyển chọn được nhân tài toàn quốc về lĩnh vực này.

Bộ TT&TT cũng chính thức tuyên bố Vụ Pháp chế là đầu mối duy nhất của Bộ giải thích các văn bản thể chế do Bộ ban hành. Khi các đối tượng quản lý và các cơ quan quản lý, thanh tra, kiểm tra có cách hiểu khác nhau thì Vụ Pháp chế là nơi tiếp nhận và xử lý.

Các cuộc cách mạng công nghiệp trước đây thì nói đến máy móc thay lao động chân tay. Lao động chân tay là cái có tính vật chất. Vật chất thì hữu hạn. Máy móc có thể thay thế cái hữu hạn và vì thế mà có thể lấy mất lao động chân tay.

Phát triển một nền tảng số chứa những tri thức căn bản để hỗ trợ mỗi người dân, thí dụ như trợ lý ảo, thì sức mạnh của 100 triệu người Việt Nam sẽ gấp bội. Như vậy, AI là trao thêm quyền năng cho con người thay vì thay thế con người. Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng

Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư thì nói đến máy móc thay lao động trí óc, nói đến thông minh hoá, nói đến trí tuệ nhân tạo (AI). Trí óc, trí tuệ là cái phi vật chất, là cái vô hạn. Máy móc chỉ thay được một phần hữu hạn của trí tuệ con người, nó giải phóng con người khỏi những việc lặp đi lặp lại, nặng nề và nhàm chán, và do vậy, nó giúp trí não của mỗi con người khai phá được nhiều hơn phần vô hạn của trí tuệ chứ không thay thế.

Nếu chúng ta phát triển một nền tảng số chứa những tri thức căn bản để hỗ trợ mỗi người dân, thí dụ như trợ lý ảo, thì sức mạnh của 100 triệu người Việt Nam sẽ gấp bội. Như vậy, AI là trao thêm quyền năng cho con người thay vì thay thế con người. Nếu hiểu theo nghĩa này thì AI là cuộc cách mạng về trao thêm quyền năng cho toàn dân. Là một cuộc cách mạng toàn dân. Mà Việt Nam chúng ta, chế độ chúng ta lại rất mạnh về những gì mang tính cách mạng toàn dân.

AI hoạt động được là khi con người chỉ ra cho nó một mục đích, một số rules (định hướng, quy định) nhất định. Nếu không có hai cái này thì AI sẽ đứng yên. Con người thì lại có thể chỉ ra các mục đích khác nhau, ra các rules khác nhau, trong các bối cảnh khác nhau, để giải quyết những vấn đề khác nhau. Đó là chưa nói đến việc con người còn quyết định đưa cho AI những dữ liệu gì và cách mà chúng ta dạy nó. Vậy là công việc của con người sẽ tập trung đúng vào việc của con người hơn, đó là nuôi dạy đứa con AI, rồi hướng nó vào đâu, mục tiêu gì, định hướng nào. Rồi sẽ đến lúc mỗi người có một trợ lý ảo của riêng mình, trợ lý ảo này không chỉ là tri thức của nhân loại mà còn mang bản sắc của cá nhân mỗi người. Và trợ lý sẽ vẫn mãi là trợ lý, trừ khi con người tự từ bỏ vai trò làm chủ của mình.

Xin chúc tất cả các đồng chí sức khoẻ, niềm vui và thành công, hoàn thành các nhiệm vụ của năm 2023 và chuẩn bị tốt cho năm 2024 với nhiều đổi mới và bứt phá!