Nghịch lý khát nhân lực ngành bán dẫn, cơ hội nào cho Việt Nam?

Mỹ và các nước châu Âu coi việc sản xuất chip là ưu tiên chiến lược. Nhiều nhà máy sản xuất chip mới đang được xây dựng ở Mỹ, châu Âu và khu vực châu Á. Theo số liệu của Hiệp hội Công nghiệp bán dẫn Mỹ (SIA), dự kiến sẽ có gần 1.000 tỷ USD được đầu tư cho lĩnh vực này đến năm 2030. 

Thị trường bán dẫn toàn cầu tăng trưởng với tốc độ trung bình từ 6-8% (CAGR). Cùng với sự phát triển của ngành, nhu cầu lao động bán dẫn luôn ở mức cao. 

Theo công ty phân tích dữ liệu McKinsey & Company, từ năm 2018 đến 2022, số lượng tin tuyển dụng về vị trí kỹ thuật bán dẫn đã tăng vọt, với tốc độ hơn 75%. Tuy vậy, nghịch lý là nhân lực bán dẫn đang thiếu hụt trên toàn cầu, ngay cả ở những quốc gia phát triển và các tập đoàn công nghệ lớn. 

Số liệu của Cục Thống kê Lao động Mỹ cho thấy, nước này sẽ phải đối mặt với sự thiếu hụt 300.000 kỹ sư và 90.000 kỹ thuật viên bán dẫn lành nghề vào năm 2030. 

Trong chuyến thăm Việt Nam mới đây, Chủ tịch và Giám đốc điều hành SIA John Neuffer bày tỏ sự lo ngại về vấn đề này khi cho rằng, nếu không được bổ sung, đến năm 2030, nước Mỹ sẽ rơi vào tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng nguồn nhân lực ngành bán dẫn.

Theo McKinsey & Company, ngành công nghiệp bán dẫn đang đối mặt với sự bất hợp lý về độ tuổi lao động. 1/3 số lao động ngành bán dẫn tại Mỹ có độ tuổi từ 55 trở lên, cũng có nghĩa là họ sắp nghỉ hưu. Tại châu Âu, 1/5 lực lượng lao động ngành bán dẫn cũng ở trong độ tuổi này. 

Số liệu từ Hiệp hội Công nghiệp Điện và Kỹ thuật số (ZVEI) Đức và Liên đoàn Công nghiệp Đức (BDI) cho thấy, khoảng 1/3 số người làm trong ngành bán dẫn nước này sẽ nghỉ hưu trong thập kỷ tới. 

Bên cạnh lực lượng lao động quá già, ngành bán dẫn toàn cầu cũng gặp phải nhiều vấn đề khác. Đầu tiên là thách thức về việc xây dựng thương hiệu để thu hút nhân tài công nghệ. 

McKinsey & Company chỉ ra rằng, các cuộc khảo sát với cả nhà tuyển dụng và sinh viên đại học đều cho thấy sự thiếu nhiệt tình của công chúng đối với các thương hiệu bán dẫn. 

Khoảng 60% giám đốc điều hành cấp cao tin rằng, các công ty bán dẫn có hình ảnh và mức độ nhận diện thương hiệu yếu so với các công ty công nghệ khác. 

Trong khi đó, sinh viên quan tâm nhiều hơn đến cơ hội việc làm tại các công ty công nghệ hướng đến người tiêu dùng. Họ tin rằng những công việc tại các công ty công nghệ khác thú vị hơn, mức lương cao hơn và triển vọng phát triển tốt hơn ngành bán dẫn. 

Không chỉ vậy, theo khảo sát Great Attrition/Great Attraction được McKinsey & Company thực hiện tháng 3/2023, ngày càng nhiều lao động trong lĩnh vực điện tử và bán dẫn có khả năng sẽ rời bỏ công việc hiện tại trong vòng 3 đến 6 tháng sau đó. 

Tỷ lệ lao động ngành bán dẫn dự định rời bỏ công việc là 53% năm 2023, tăng hơn nhiều so với 40% ở năm 2021. Khi được đặt câu hỏi, những người này cho biết, lý do dẫn tới quyết định trên bởi họ không thể phát triển và thăng tiến nghề nghiệp (34%), một nguyên khác là nơi làm việc thiếu tính linh hoạt (33%).

Xu hướng này ngày càng tồi tệ bởi thực tế những người có ý định nghỉ việc không chỉ rời bỏ công ty mà họ còn rời bỏ cả ngành đang theo đuổi. 

Tại Australia, Ấn Độ, Singapore, Anh và Mỹ, trong khoảng thời gian từ tháng 4/2020 đến tháng 4/2022, chỉ 36% người lao động ngành bán dẫn bỏ việc rồi nhận công việc mới trong cùng ngành. Với 64% số lao động nghỉ việc còn lại, họ lựa chọn chuyển sang một ngành khác hoặc nghỉ hưu và rời khỏi thị trường lao động. 

Chưa dừng lại ở đây, vấn đề tâm lý cũng là một rào cản khiến người lao động rời khỏi ngành bán dẫn. Dữ liệu của mạng tuyển dụng Glassdoor cho thấy, so với các nhà sản xuất ô tô và nhóm "Big Tech", các công ty bán dẫn không được người lao động đánh giá cao về sự cân bằng giữa công việc và cuộc sống cá nhân. Yếu tố phúc lợi và văn hóa doanh nghiệp của các công ty bán dẫn cũng thua kém. 

Các nguyên nhân kể trên chính là lý do khiến nguồn nhân lực bán dẫn trên toàn cầu đang khan hiếm. Bất chấp nhu cầu khổng lồ về bán dẫn, ngành công nghiệp này đang phải vật lộn trong cơn khủng hoảng nghiêm trọng về vấn đề nhân sự.   

Cơ hội 'xuất khẩu nhân lực bán dẫn" cho Việt Nam?

Trao đổi với VietNamNet, GS.TS Trần Xuân Tú, Viện trưởng Viện Công nghệ Thông tin (Đại học Quốc gia Hà Nội) cho hay, thế giới hiện đang thiếu nguồn nhân lực bán dẫn, cả ở phần chế tạo và thiết kế. Làm việc ca kíp, môi trường làm việc khắc nghiệt; sự thiếu hụt sinh viên tốt nghiệp các ngành STEM để bổ sung và thay thế sẽ tạo ra khoảng trống lớn trên thị trường lao động. Trong bối cảnh đó, cùng với Ấn Độ, Việt Nam được xem là quốc gia có tiềm năng xuất khẩu ròng các lao động kỹ thuật. 

Theo Trung tâm đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC, Bộ Kế hoạch & Đầu tư), Việt Nam sở hữu lực lượng lao động dồi dào trong các lĩnh vực kỹ thuật và công nghệ có liên quan. Đây chính là tiềm năng, cơ hội để phát triển hệ sinh thái ngành công nghiệp bán dẫn. 

GS.TS Trần Xuân Tú cho rằng, so với các lĩnh vực CNTT khác, ngành bán dẫn có một số đặc thù. Nếu làm phần mềm, sinh viên chỉ cần quan tâm đến phần mềm và phần cứng phía dưới. Tuy nhiên, làm đến phần cứng thì phải hiểu rõ bản chất phần cứng hoạt động như thế nào. 

Việc thiết kế hiện chủ yếu là tự động hóa, dùng các ngôn ngữ mô tả phần cứng (bản chất là phần mềm) để mô tả thiết kế. Người làm bán dẫn phải có cả kỹ năng lập trình phần mềm, cấu trúc dữ liệu và giải thuật,... 

“Bên cạnh kiến thức phần cứng và phần mềm, người làm bán dẫn cũng phải có kiến thức về mặt ứng dụng. Một vấn đề nữa là phải tích hợp được rất nhiều kiến thức khác nhau nhằm giải quyết bài toán thực tiễn. Đây là khó khăn của người làm thiết kế phần cứng, thiết kế vi mạch”, Viện trưởng Viện CNTT lý giải.

Sau quá trình đào tạo, sinh viên phải đáp ứng được một số điều kiện nhất định mới có thể tham gia vào thị trường lao động ngành bán dẫn; như: kỹ năng, trình độ; tiếng Anh và văn hóa thích nghi. 

Vị chuyên gia này cho rằng, Việt Nam có thể có lợi thế lớn về nguồn lực lao động, cộng với đó là niềm đam mê công nghệ của người trẻ. Tuy vậy, nếu đào tạo nhân lực bán dẫn ồ ạt cũng sẽ gặp khó khi tìm kiếm đầu ra.

Trong bối cảnh đó, Việt Nam cần tích cực thu hút các doanh nghiệp FDI nhằm giải bài toán đầu ra khi thúc đẩy đào tạo nhân lực ngành bán dẫn. Mặt khác,  cũng nên tính đến chuyện đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực bán dẫn chất lượng cao, có khả năng làm việc trong môi trường toàn cầu.

Bài 2: Đào tạo kỹ sư thiết kế chip 3-6 tháng liệu có khả thi?