Nông nghiệp là một trong 8 lĩnh vực được ưu tiên để chuyển đổi số

Dù nông nghiệp có vai trò quan trọng trong nền kinh tế quốc dân Việt Nam, đóng góp 12% GDP và gần 30% việc làm và đã đạt được những thành tựu lớn trong một vài thập kỷ qua, nhưng vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức cần giải quyết.

Tìm cách tháo gỡ những khó khăn này trong hành trình xây dựng nông thôn mới hiện nay, theo nhiều ý kiến, nông nghiệp cần phải tranh thủ được sức mạnh của cuộc cách mạng khoa học công nghệ, cần phải bắt kịp luồng gió chuyển đổi số.

Đây là phương thức để thực hiện mục tiêu phát triển nông nghiệp thông minh, hiện đại, tăng tỉ trọng của nông nghiệp sản xuất trong chế biến.  

Bởi vậy, nông nghiệp là một trong 8 lĩnh vực được ưu tiên để chuyển đổi số. Chuyển đổi số ngành nông nghiệp có vai trò quan trọng trong cơ cấu lại ngành nông nghiệp, phát triển nông nghiệp hàng hóa tập trung quy mô lớn theo hướng hiện đại, giá trị gia tăng cao, bền vững, khẳng định vai trò trụ cột của nền kinh tế, trở thành thước đo mức độ bền vững quốc gia.

Bàn về một số thực trạng ứng dụng công nghệ số trong ngành nông nghiệp Việt Nam, PGS TS. Đào Thế Anh - Phó Giám đốc Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam lưu ý, nông nghiệp Việt Nam đứng trước 3 thách thức để phát triển bền vững, gồm: biến đổi khí hậu; biến đổi thị trường trong, ngoài nước; dịch bệnh.

Vấn đề chuyển đổi số nông nghiệp hiện có một số thách thức, khó khăn. Theo PGS TS. Đào Thế Anh, cơ sở hạ tầng ở nông thôn (vốn là nơi phát triển nông nghiệp mạnh nhất) còn thiếu trong khi đầu tư công còn hạn chế.

Bên cạnh đó, nhận thức và kỹ năng sử dụng thiết bị thông minh của người dân còn hạn chế; các mô hình quản trị minh bạch trong các chuỗi giá trị nông sản, thực phẩm chưa phổ biến. Ngoài ra, cơ sở dữ liệu số phục vụ nông nghiệp còn tản mạn, chưa được thiết kế và số hoá đồng bộ. 

"Khả năng cung ứng công nghệ cho nông nghiệp thông minh hạn chế, các công ty vừa và nhỏ thường sử dụng các giải pháp riêng lẻ, không kết nối với nhau. Giá trị đầu tư cho nông nghiệp thông minh cao hơn rất nhiều so với nông nghiệp truyền thống nên phần lớn bộ phận không đủ điều kiện để đầu tư trong khi tiếp cận tín dụng với người nông dân còn khó khăn" - Phó Giám đốc Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam cho hay. 

Nông nghiệp không thể đứng ngoài cuộc

Nhấn mạnh tầm quan trọng của chuyển đổi số đối với nông nghiệp là không thể tranh cãi, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT - Nguyễn Hoàng Hiệp đánh giá, chuyển đổi số không chỉ giúp người nông dân tiếp cận thị trường nhanh chóng mà còn giúp họ ứng dụng mọi công nghệ canh tác tiên tiến, tăng cường sự quản lý, giám sát toàn bộ chuỗi giá trị, tạo sự minh bạch trong từng khâu sản xuất, từ gieo trồng đến bàn ăn”.

“Cách mạng công nghiệp 4.0 diễn ra mạnh mẽ, chuyển đổi số không chỉ là xu hướng mà còn là yếu tố dài hạn tất yếu. Ngành nông nghiệp Việt Nam không thể đứng ngoài cuộc. Trong khuôn khổ của diễn đàn hôm nay, tôi mong muốn chúng ta sẽ cùng nhau chia sẻ và học hỏi từ những kinh nghiệm quốc tế, từ những thành công cũng như thách thức đã và đang diễn ra. Từ đó, đúc kết thành những bước đi cụ thể, những kế hoạch hành động thiết thực để triển khai chuyển đổi số một cách hiệu quả, tạo ra bước ngoặt cho ngành nông nghiệp Việt Nam.

Chúng ta đều hiểu rằng, Chuyển đổi số ở Việt Nam là rất khó và trong ngành nông nghiệp còn khó hơn nhiều vì đối tượng liên quan trực tiếp là nông dân, với hơn 10 triệu hộ và hơn 30 triệu lao động đang trực tiếp sản xuất trong ngành. Họ là đối tượng yếu thế trong chuyển đổi số. Nhưng Bộ NN&PTNT xác định rằng, sự yếu thế này có thể là lợi thế của ngành nếu biết cách làm và đầu tư từ đầu một cách bài bản, chính xác thì chuyển đổi số ngành nông nghiệp sẽ thành công”, thứ trưởng Hiệp nói tại diễn đàn "Chuyển đổi số trong nông nghiệp: Con đường để tiến về phía trước của Việt Nam", tổ chức cuối năm ngoái.

Theo các chuyên gia Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam, sự phát triển nhanh chóng của công nghệ số, trong đó có trí tuệ nhân tạo (AI) là một cơ hội quý giá và hiếm có để giúp ngành nông nghiệp Việt Nam phát huy hết tiềm năng và tiếp tục đóng góp vào sự phát triển kinh tế lâu dài của đất nước.

Việt Nam mới hình thành hệ sinh thái khởi nghiệp công nghệ nông nghiệp và Chính phủ đã bắt đầu sử dụng dữ liệu và ứng dụng kỹ thuật số để đưa ra các quyết định quan trọng về chính sách và đầu tư.

Công nghệ nông nghiệp chính xác để tạo ra sản phẩm tốt hơn và có chất lượng cao hơn. Các công cụ kỹ thuật số như máy bay không người lái, hình ảnh vệ tinh và hệ thống GPS có thể giúp thu thập dữ liệu về điều kiện thổ nhưỡng, sức khỏe cây trồng và sự phá hoại của sâu bệnh, nông dân có thể đưa ra quyết định dựa trên dữ liệu và tối ưu hóa việc phân bổ nguồn lực.

Hay các công nghệ kỹ thuật số như cảm biến, nền tảng điện tử và chuỗi khối có thể tạo điều kiện thuận lợi cho việc truy xuất nguồn gốc từ đầu đến cuối chuỗi cung ứng của các sản phẩm nông nghiệp.

Điều này đảm bảo tính minh bạch và tạo dựng niềm tin của người tiêu dùng bằng cách cung cấp thông tin về nguồn gốc, phương pháp sản xuất và chất lượng sản phẩm. Việc cải thiện an toàn thực phẩm không chỉ mang lại lợi ích cho người tiêu dùng mà còn mở ra cơ hội tiếp cận rộng rãi hơn với thị trường quốc tế.

Ngoài ra, nền tảng kỹ thuật số và trang web thương mại điện tử giúp kết nối trực tiếp nông dân với người tiêu dùng, cho phép nông dân bán sản phẩm trực tuyến mà không cần qua trung gian.

Góp phần làm giảm chi phí giao dịch, giúp nông dân thu được lợi nhuận cao hơn. Đồng thời giảm sự phụ thuộc vào giao dịch tiền mặt và cải thiện khả năng tiếp cận tài chính ở khu vực nông thôn.

Đặc biệt, AI có thể được tận dụng để cung cấp kiến thức nông nghiệp và hỗ trợ cho nông dân. Khi nông dân đặt câu hỏi, hệ thống Al có thể đưa ra phản hồi kịp thời, phù hợp và chính xác.

Tuy nhiên, thách thức đặt ra đối với chuyển đổi số nông nghiệp tại Việt Nam là cơ sở hạ tầng kỹ thuật số ở khu vực nông thôn chưa phát triển. Quy mô ứng dụng công nghệ số còn nhỏ (chưa đến 8% các hợp tác xã ứng dụng công nghệ số đến một mức độ nào đó);

Đồng thời, nhận thức và kỹ năng sử dụng thiết bị thông minh của nông dân còn thấp. Doanh nghiệp nông nghiệp chưa đầu tư nhiều vào chuyển đổi số; và khả năng tiếp cận tài chính của nông dân vẫn còn hạn chế. Ngoài ra, cần tiếp tục hoàn thiện các quy định về quyền riêng tư và bảo vệ dữ liệu.

Ngoài ra, ngành nông nghiệp Việt Nam còn đang bị đe dọa bởi tác động của biến đổi khi hậu, đặc biệt là ở vùng đồng bằng sông Cửu Long màu mỡ, nơi dễ bị ảnh hưởng bởi nước biển dâng và xâm nhập mặn.

Khuyến nghị nâng cao hiệu quả của chuyển đổi số đối với nông nghiệp, các chuyên gia hàng đầu của Ngân hàng thế giới tại Việt Nam đều cho rằng, để khai thác tối đa lợi ích của công nghệ kỹ thuật số, điều quan trọng là Chính phủ, khu vực tư nhân, nông dân, học giả và các chuyên gia về phát triển phải phối hợp chặt chẽ với nhau để tìm hiểu những chính sách khả thi và các công cụ kỹ thuật phù hợp với bối cảnh của Việt Nam đồng thời hưởng lợi từ kinh nghiệm quốc tế.

Áp dụng chuyển đổi số để xây dựng nông thôn mới đi vào chiều sâu và bền vững

Trong Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM giai đoạn 2021-2025, Chính phủ đặt ra mục tiêu đến năm 2025 có 80% số xã trong cả nước đạt chuẩn NTM, trong đó khoảng 40% số xã đạt chuẩn NTM nâng cao, 10% số xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu. Trong các tiêu chí xã NTM kiểu mẫu, có tiêu chí về xây dựng ít nhất một mô hình thôn (xóm) NTM thông minh. Hiện nay, nhiều địa phương đang đẩy mạnh xây dựng các thôn, xã hiện đại, thông minh.

Xây dựng nông thôn mới được xác định là hành trình có điểm khởi đầu nhưng không có điểm kết thúc, nhằm nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho người dân cũng như hiện đại hóa nông thôn Việt Nam.

Đích đến của chương trình ở cấp cơ sở là những nấc thang: Nông thôn mới - Nông thôn mới nâng cao - Nông thôn mới kiểu mẫu, đã được thực hiện thành công ở nhiều nơi. Khái niệm nông thôn mới thông minh mới được đưa ra gần đây được coi là bước tiến tiếp theo trong xây dựng nông thôn mới.

Về vấn đề này, Thủ tướng Chính phủ có Quyết định 924 ngày 2-8-2022 phê duyệt Chương trình chuyển đổi số trong xây dựng nông thôn mới, hướng tới nông thôn thông minh giai đoạn 2021-2025 (gọi tắt là Chương trình); Ban Chỉ đạo các Chương trình Mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021-2025 ban hành Kế hoạch tổ chức thực hiện một số nhiệm vụ trọng tâm thực hiện Chương trình chuyển đổi số xây dựng, hướng tới nông thôn mới thông minh giai đoạn 2021-2025 ngày 12-10-2022. Trong đó, yêu cầu triển khai đầy đủ, kịp thời các nội dung, giải pháp của Chương trình, đảm bảo hiệu quả, thiết thực, phù hợp với điều kiện thực tế ở các địa phương.

Thông qua triển khai Chương trình, từng bước hình thành nông thôn mới thông minh, nâng cao vai trò, hoạt động của cộng đồng thông qua áp dụng chuyển đổi số để xây dựng nông thôn mới đi vào chiều sâu và bền vững.

Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương đã đưa ra định hướng thực hiện cho các tỉnh và khái niệm: Thôn/ấp thông minh là một cộng đồng thôn. Ấp ở các xã vùng nông thôn sử dụng các giải pháp trên nền tảng công nghệ kỹ thuật số, tận dụng các thế mạnh và cơ hội của địa phương để phát triển bền vững. Các hợp phần chính của “ấp thông minh” là thiết chế thông minh, hạ tầng thông minh, sản xuất kinh doanh thông minh, nguồn lực thông minh, dịch vụ thông minh.

Theo đó, ấp nông thôn mới thông minh phải có hạ tầng internet cáp quang và thông tin di động 3G, 4G đến từng hộ; cán bộ ấp phải có ứng dụng các nền tảng số để thông tin, tuyên truyền đến người dân trong ấp.

Trong ấp, phải có một trong các mô hình ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong các lĩnh vực như: An ninh trật tự, an toàn giao thông, y tế, giáo dục, sản xuất - kinh doanh, truy xuất nguồn gốc sản phẩm, nông nghiệp, chiếu sáng, môi trường, phát triển kinh tế - xã hội... 

Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới đã được lãnh đạo Đảng, Nhà nước đánh giá là được những kết quả to lớn, toàn diện và mang tính lịch sử.

Ban đầu, trong mục tiêu Chương trình xây dựng nông thôn mới là các địa phương phấn đấu đạt được chuẩn nông thôn mới. Tuy nhiên, hiện nay rất nhiều xã nông thôn mới đang nâng chất lên thành nông thôn mới nâng cao và trở thành nông thôn mới kiểu mẫu. Sau nông thôn mới kiểu mẫu, sẽ nâng cấp lên thành “Nông thôn mới Smart”, tức là nông thôn mới thông minh.

Nông thôn mới Smart là ứng dụng chuyển đổi số vào mọi lĩnh vực của xã, thôn, xóm… từ việc lắp các camera an ninh trên các đường làng ngõ xóm, ứng dụng internet vạn vật, trí tuệ nhân tạo vào điều khiển sản xuất nông nghiệp và mọi mặt trong đời sống nông thôn những vấn đề mới như: Ứng dụng công nghệ thông tin (chuyển đổi số) trong nông nghiệp, nông thôn; phát triển du lịch cộng đồng nông nghiệp, nông thôn; vấn đề kinh tế hợp tác, hợp tác xã, cơ giới hóa đồng bộ, vấn đề quản lý chất lượng nông sản…