Phản đòn của Mỹ trong cuộc chiến công nghệ với Trung Quốc

Mỹ kỳ vọng hưởng phần lớn miếng bánh công nghệ cao béo bở ở thị trường khổng lồ này còn Trung Quốc chỉ “làm thuê” cho Mỹ và phương Tây. Nhưng thực tế không diễn ra như vậy. Trung Quốc đang lăm le vượt Mỹ cả về kinh tế và công nghệ, xung đột sâu sắc với Mỹ về giá trị cốt lõi, ý thức hệ và mô hình phát triển.

Thị trường Trung Quốc khổng lồ nhưng các đại gia công nghệ cao của Mỹ như Facebook, Google, YouTube đều bị gạt ra, các công ty khác thì phải chấp nhận đánh đổi chuyển giao công nghệ để thâm nhập thị trường.

Nguồn cơn và trả đũa        

Ngôi vị bá chủ công nghệ Mỹ nắm giữ trong suốt gần 1 thế kỷ qua đang bị Trung Quốc thách thức. Kể từ sau thế chiến thứ 2, Mỹ luôn tiên phong trong hầu hết các công nghệ then chốt, tạo nên một hệ sinh thái công nghệ toàn cầu và tận hưởng những lợi thế to lớn cho phát triển kinh tế, quân sự và xác lập vị thế chính trị.

Huawei là một trong những công ty Trung Quốc chịu ảnh hưởng nặng nề nhất vì lệnh trừng phạt của Mỹ. Ảnh: AP

Nhưng đến nay, số lĩnh vực công nghệ Mỹ duy trì khoảng cách rõ rệt với Trung Quốc ngày càng giảm. Mỹ cáo buộc Trung Quốc chơi xấu và viện dẫn lý do “an ninh quốc gia” để trừng phạt các gã công nghệ khổng lồ Trung Quốc. Ngay từ năm 2012, chính quyền Barack Obama đã cáo buộc về rủi ro an ninh đối với Huawei, ZTE và cản trở Huawei xâm nhập thị trường Mỹ.

Nhưng phải đến chính quyền Donald Trump thì Mỹ mới xác định Trung Quốc là đối thủ cạnh tranh chiến lược trong Chiến lược an ninh quốc gia năm 2017. Hành động kiềm chế công khai đầu tiên là từ tháng 1/2018, khi Mỹ ép tập đoàn AT&T rút khỏi thỏa thuận phân phối điện thoại thông minh cho Huawei.

Sau đó, kể từ tháng 8/2018, Nhà Trắng dồn dập tung đòn trừng phạt các gã công nghệ khổng lồ Trung Quốc. Thậm chí khi chỉ còn 2 ngày là mãn nhiệm, Tổng thống Donald Trump vẫn tung cú đấm bồi vào Huawei với việc ký lệnh thu hồi giấy phép và từ chối hàng chục giấy phép cung cấp linh kiện cho Huawei. Chính quyền Trump đã hành động quyết liệt với một loạt chính sách cứng rắn.

Khi ông Joe Biden lên cầm quyền, công nghệ được nâng tầm trở thành trọng tâm trong chiến lược ứng phó với Trung Quốc, với quan điểm Mỹ lãnh đạo thế giới bằng sức mạnh công nghệ tiên tiến nhất, không chỉ bằng sức mạnh quân sự.

Do vậy, Mỹ có sự điều chỉnh về tư duy với một bộ chính sách có mục tiêu, toàn diện và chịu chi, tập trung hơn, hợp tác mật thiết với đồng minh cùng đối tác. Chính quyền của ông Biden vừa tiếp nối chính sách cứng rắn thời ông Trump vừa tăng cường tham vấn và hợp tác chặt chẽ với đồng minh và đối tác trong kiềm chế sự phát triển công nghệ cao của Trung Quốc.

Mỹ đồng thời tung ra các gói nghìn tỷ USD và mức giảm thuế khủng nhằm nhanh chóng xốc lại nền công nghệ cao, đảm bảo tự chủ và duy trì lợi thế dẫn đầu.

“Tẩy chay” 5G Trung Quốc

Công nghệ 5G không chỉ quan trọng với ngành viễn thông và mạng di động mà còn là nền tảng cho các công nghệ thế hệ tiếp theo như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và Internet vạn vật… Bởi thế, quốc gia nào thắng trong cuộc đua 5G thì cũng có cơ thắng trong các lĩnh vực khác và mang lại ảnh hưởng lớn trên toàn cầu.

5G quan trọng như vậy nhưng Mỹ lại chậm chân trong khi Trung Quốc chiếm ưu thế. Thiết bị 5G Trung Quốc chiếm hơn 40% thị phần toàn cầu, len sâu vào cả cơ sở hạ tầng viễn thông các nước đồng minh của Mỹ.

Cuộc chiến công nghệ Mỹ - Trung Quốc mới chỉ là khúc dạo đầu

Mỹ hiểu rằng một khi các nước đã sử dụng thiết bị 5G của Trung Quốc thì đồng nghĩa với việc Mỹ bị loại khỏi cuộc chơi dài hạn, chưa kể những hệ lụy sẽ rất lớn đối với kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh của Mỹ và đồng minh. Bởi vậy, Mỹ bằng mọi cách ghìm Trung Quốc phát triển 5G đồng thời đẩy mạnh phát triển 6G nhằm lật ngược tình thế.

Năm 2018, Mỹ khởi động chiến dịch nhằm loại các công ty Trung Quốc thực hiện mạng 5G và loại thiết bị 5G Trung Quốc khỏi cơ sở hạ tầng viễn thông của Mỹ và các nước đồng minh với lý do nguy cơ mất an ninh. Có một số nước loại hẳn 5G Trung Quốc, tiên phong là Australia, rồi Nhật Bản, Anh và New Zealand.  

Mỹ cho các nước đang phát triển vay tiền để mua thiết bị 5G của Ericsson, Nokia và Samsung Electronics, cung cấp các khóa đào tạo, làm cuốn cẩm nang giúp các nhà hoạch định chính sách ở Trung Âu, Đông Âu và các nước đang phát triển xây dựng mạng 5G không dùng thiết bị 5G Trung Quốc.

Chốt chặn chip tiên tiến   

Con chip ra đời năm 1958 được sử dụng trong tên lửa hạt nhân. Ngày nay, nó là chìa khóa để một quốc gia dẫn đầu về công nghệ với vai trò then chốt trong mọi sản phẩm điện tử, từ điện thoại thông minh đến ô tô, tàu vũ trụ, các công nghệ mới nổi như 5G, trí tuệ nhân tạo…

Mỹ có lợi thế nắm giữ thiết bị và công cụ sản xuất chip tiên tiến trong khi Trung Quốc không chỉ tụt hậu mà phụ thuộc Mỹ và đồng minh về thiết bị, công cụ sản xuất chip tiên tiến. Mỹ khoét sâu vào “tử huyệt” để kiềm chế Trung Quốc với các biện pháp chủ yếu:

Kiểm soát chặt thiết bị và công cụ sản xuất chip tiên tiến không rơi vào tay Trung Quốc, điển hình là việc thuyết phục thành công hãng ASML Hà Lan không bán cỗ máy quang khắc tia cực tím EUV trị giá 150 triệu USD cho Trung Quốc. Như vậy, trong ngắn hạn, Trung Quốc không thể sản xuất được dòng chip tiên tiến thế hệ 7nm.

Cấm các công ty gồm cả công ty nước ngoài có sử dụng thiết bị hoặc công cụ của Mỹ trong sản xuất chip bán sản phẩm chip cho những công ty Trung Quốc bị liệt vào danh sách đen.

Tăng cường giám sát các hoạt động mua lại hoặc đầu tư vào các công nghệ bán dẫn, hạn chế sự tham gia nghiên cứu và phát triển chung về học thuật giữa các công ty, phòng thí nghiệm, tổ chức giáo dục của Mỹ và Trung Quốc. Như vậy, với chốt chặn chip tiên tiến, Mỹ khiến cho đường tới “tự chủ công nghệ bán dẫn” của Trung Quốc càng trở nên khó khăn gấp bội và dài hơn. 

Đồng thời, Mỹ hợp tác với các quốc gia và vùng lãnh thổ xây dựng chuỗi cung ứng chip tiên tiến toàn cầu không Trung Quốc, khôi phục vị thế ngành sản xuất chip tiên tiến của Mỹ nhằm đảm bảo tự chủ và phát triển năng lực sản xuất chip tiên tiến.

Nhằm tăng tỷ lệ sản xuất chip nội địa, Mỹ một mặt thúc đẩy mở rộng sản xuất nội địa, mặt khác, thu hút đồng minh đặt nhà máy sản xuất chip ở Mỹ và bước đầu đã đạt kết quả đáng kể.

Ngày 23/3, Intel quyết định xây dựng 2 nhà máy sản xuất chip tại tiểu bang Arizona với kinh phí dự kiến từ 60-120 tỷ USD. Mỹ cũng đã lôi kéo thành công 2 hãng sản xuất chip tiên tiến nhất thế giới là TSMC và Samsung Electronics đặt nhà máy ở Mỹ. TSMC cam kết đầu tư 12 tỷ USD, Samsung Electronics cam kết đầu tư 17 tỷ USD. Các nhà máy này dự kiến hoạt động năm 2023, sản xuất các dòng chip thế hệ tiên tiến nhất.   

Đến nay, cuộc chiến công nghệ Mỹ - Trung Quốc mới chỉ là khúc dạo đầu, tiếp tục leo thang và kéo dài.

Xét tổng thể, dù không còn ưu thế tuyệt đối nhưng Mỹ vẫn ở thế “cửa trên” với những vũ khí lợi hại cùng lợi thế như các trường đại học hàng đầu, nhiều tập đoàn công nghệ hùng mạnh, văn hóa cởi mở để thu hút và giữ chân nhân tài toàn cầu.

Phạm Mạnh Hùng

Kỳ 2: Kế sách soán ngôi bá chủ công nghệ của Trung Quốc

Trung Quốc chủ ý kết hợp quyền lực nhà nước với sức mạnh của thị trường trong nước nhằm nhanh chóng tạo ra các “ông vua” về công nghệ cao, làm bàn đạp tiến ra chiếm lĩnh toàn cầu.