Chợ Âm Dương ở Bắc Ninh họp vào đêm mùng 4 Tết thường không có sự mặc cả của khách mua hoặc những lời thách giá từ kẻ bán. Trong bóng đêm chỉ thấy bóng người đi lại và tiếng thì thào to nhỏ.
Chợ Âm Dương tại làng Ó (nay là làng Xuân Ổ, phường Võ Cường, TP Bắc Ninh) có một loại hàng rất đặc biệt - gà đen - biểu tượng cho sự thần bí, tâm linh. Những người nào thực sự may mắn mới có thể chen chân và chọn lấy một con mang về sau phiên chợ. Năm nay, khoảng 400 con gà đen được chuẩn bị giao dịch trong phiên chợ.
Theo truyền thuyết, nơi đây có một cái cửa gọi là cửa Âm Phủ, chỉ mở duy nhất mỗi năm một lần vào đêm mùng 4 tháng Giêng để các hồn ma lên chợ tìm gặp người nhà nơi trần thế. Cửa sẽ đóng lại vào rạng sáng ngày hôm sau khi có tiếng gà gáy canh 5.
Theo các tài liệu sử sách, chợ Âm Dương có từ năm Nhâm Dần 43 (sau Công nguyên) và chỉ được họp phiên duy nhất vào đêm mùng 4 và kết thúc vào rạng sáng ngày mùng 5 tháng Giêng. Chợ họp để tạo cơ hội cho người đã mất và người sống được gặp lại nhau.
Chợ Âm Dương được hình thành giữa một khu đất có tên Bãi Hồ - bãi cát nằm giữa vùng hồ Lãng Bạc xưa - là trung tâm cuộc chiến giữa nghĩa quân của Hai Bà Trưng với quân Mã Viện. Năm 40 (sau Công nguyên), hai bên giao tranh đã hy sinh rất nhiều người. Sau khi chợ được hình thành, người ta dựng ở giữa chợ một kỳ đài để thờ cúng vong hồn người đã mất, nhưng trên cả là để thắp hương tri ân những người đã anh dũng hy sinh bảo vệ đất nước của nghĩa quân Hai Bà Trưng.
Người dân tin rằng, hòa lẫn trong dòng người đến phiên chợ đêm sẽ có cả hương hồn của ông cha, người thân hiện về tìm gặp lại gia đình. Đi chợ Âm Dương cũng là một hình thức để an ủi, động viên nhau xua tan đi nỗi buồn, thương nhớ người thân đã khuất.
Chợ không sử dụng đèn sáng mà chỉ có một số ngọn nến nhỏ bé soi hàng. Những người đi chợ không nói cười ồn ào vì sợ những linh hồn hoảng sợ, làm mất đi sự tôn nghiêm của không gian trong chợ.
Về tục bán gà đen, người bán mang những con gà đen tuyền đã nuôi trong năm qua đến chợ với quan niệm là gà sẽ hứng chịu mọi vận đen cho gia chủ. Đây cũng là cách họ giải tỏa vì ngày lễ họ không thể thịt ăn chính cái vận ấy vào mình. Nếu không bán được gà đen, họ sẽ phóng sinh những con gà đó sáng sớm hôm sau.
Gà mua về sẽ được thực hiện nghi lễ cắt tiết, hắt ra cổng thành những hình vòng cung để xua đuổi tà ma vào đầu năm mới (người làng Ó thực hiện nghi lễ này vào sáng ngày mùng 8 tháng Giêng). Trong ảnh, chị Đỗ Thị Kim Hoa là người may mắn thứ 2 mua được gà đen từ phiên chợ
Anh Việt, chị Hương (quận Long Biên, Hà Nội) đến chợ từ lúc nhá nhem tối và xếp hàng mua được 4 gà đen cho gia đình. Chị Hương cho biết, sau khi đọc báo thấy có phiên chợ độc đáo, gia đình uyết tâm mua bằng được gà đen để cầu may.
Mọi người vào chợ ai cũng mang theo một bó vàng mã. Sau khi thắp hương cầu khấn xong, họ liền hóa vàng ở cuối chợ. Việc làm đó giống như đồng tiền được trao tay. Họ tin rằng, lúc này người thân của họ đang ở đâu đó rất gần và nhận được hầu hết những đồng tiền vàng được gửi ở thời khắc này.
Khung cảnh chợ hiu hắt, không gian tối om như mực. Thứ duy nhất chỉ đường dẫn lối cho người mua kẻ bán là ánh nến le lói trong từng gian hàng. Chợ chủ yếu bán hàng mã, hương dùng để đốt cho người đã khuất. Ngoài ra, chợ còn bán rượu, trầu cau, muối và hoa quả như đu đủ, táo…
Chợ Âm Dương thường không có sự mặc cả của khách mua hàng hoặc những lời thách giá từ kẻ bán. Trong bóng đêm chỉ thấy bóng người đi lại và tiếng thì thào to nhỏ.
Chợ Âm Dương ở Bắc Ninh
Với người dân Bắc Ninh, chợ Âm Dương mang đậm nét văn hóa dân gian vùng Kinh Bắc. Vào dịp đầu Xuân, năm nào cũng vậy, mọi người đến hội chợ chỉ cốt được cầu may, những điều rủi ro, phiền muộn sẽ được xóa tan khi vào phiên chợ với mong muốn công việc làm ăn được thuận lợi.
Tuy nhiên, trải qua thời gian, phiên chợ độc đáo không còn tổ chức và chỉ đọng lại trong trí nhớ của người dân, thời gian làm mai một đi một nét đẹp truyền thống tâm linh.
Trước những giá trị văn hóa của phiên chợ Âm Dương, UBND TP Bắc Ninh đã phục dựng phiên chợ Âm Dương vào năm 2022 và năm 2023 phiên chợ trên tiếp tục được phục dựng và mở rộng quy mô hơn trước. Năm 2024 là lần thứ 3 phiên chợ được tổ chức.
.svg){kind=icon}
