Từ “khắc kỷ” (stoic) thường được dùng để chỉ những người có tính cách nghiêm nghị, lý trí đến khô khan, vô cảm. Thực tế, thuật ngữ “khắc kỷ” có nguồn gốc sâu xa từ Chủ nghĩa Khắc kỷ - một trường phái triết học Hy Lạp hướng con người đến cuộc sống hạnh phúc bằng cách mưu cầu trí tuệ và đức hạnh.

Donald Robertson là nhà trị liệu tâm lý chuyên về chứng lo âu. Ông viết cuốn sách Chủ nghĩa Khắc kỷ dựa trên mối quan hệ có nhiều điểm tương đồng giữa triết học cổ đại và trị liệu tâm lý hiện đại, phân tích phương pháp sử dụng hiểu biết lý tính để vượt qua các vấn đề cảm xúc mà con người hiện đại thường đối mặt.

Ở xã hội ngày nay, xe cộ, máy tính, điện thoại thông minh giúp con người ít phải “động tay động chân”. Internet là biển kiến thức có sẵn chỉ bằng vài cú nhấp chuột; thức ăn ngon, quần áo đẹp và các loại phương tiện giải trí không còn là thứ xa xỉ mà đã tràn ngập đến mức dư thừa. Sống trong môi trường như vậy, nhiều người cảm thấy những hoạt động đòi hỏi sự nỗ lực và tính kỷ luật như miệt mài học tập và làm việc suốt nhiều năm tháng, luyện tập thể thao đến vã mồ hôi hay ăn theo chế độ dinh dưỡng nghiêm ngặt là sự tự hành xác, là đánh mất tự do. Thả mình vào lối sống dễ dãi, con người không được rèn luyện để sẵn sàng đối mặt với những khó khăn như sự túng thiếu, tai nạn, bệnh tật hay mất đi người thân - những tai ương vốn có thể xảy ra với bất kỳ ai như một phần tự nhiên của cuộc sống. Khi đó, họ dễ rơi vào khủng hoảng và rối loạn.

Như nhận định của Socrates: chúng ta chỉ nên “ăn để sống, chứ không phải sống để ăn”, khi nói khép mình vào kỷ luật, ý của các triết gia này là hướng đến sức mạnh tinh thần và tư duy lý trí để không rơi vào cạm bẫy của vui thú lầm lạc. Như lòng quả cảm của dũng sĩ Hercules - người đã khước từ lời hứa hẹn về cuộc sống xa hoa của “nữ thần xấu xa” Kakia để chọn lấy con đường gian khổ của “nữ thần đức hạnh” Aretê và rồi cuối cùng, sau những gian khổ, chàng đã được thần Zeus tôn lên địa vị của một vị thần bất tử.

Tương tự, không ít người chạy marathon chia sẻ rằng họ từng không thể đi bộ từ nhà đến siêu thị mà không thở nặng nhọc, thật khó tin là giờ đây họ có thể chạy liên tục 42 km bất kể nắng mưa. Hoặc những người bị béo phì kiên trì theo đuổi kế hoạch giảm cân với thời gian tính bằng năm, chiến thắng mọi cơn thèm đồ ngọt luôn chực chờ quyến rũ. Như thép được tôi luyện qua thời gian, thành quả từ hành trình nghị lực này không chỉ là sức khỏe thể chất, mà còn là ý chí mạnh mẽ và bền bỉ để không bỏ cuộc trước khó khăn trong mọi khía cạnh đời sống và công việc.

Tác giả phác thảo bao quát về lịch sử của các học thuyết và sử dụng rất nhiều trích dẫn có giá trị từ các triết gia cổ đại để giới thiệu cho bạn đọc về Chủ nghĩa Khắc kỷ. Tuy nhiên, đây không phải là một cuốn sách phê bình triết học, mà đây là cuốn cẩm nang về nghệ thuật sống được viết theo quan điểm của một nhà trị liệu tâm lý, muốn tìm hiểu gốc rễ các vấn đề cảm xúc của con người. Như lời của triết gia La Mã Musonius Rufus, chúng ta không nên sử dụng triết học như là đơn thuốc trị bệnh nhất thời, mà hãy tư duy triết học như một lối sống. Bằng nỗ lực thay đổi cốt lõi tư duy để định danh bản chất mình là một sinh vật có lý trí, con người sẽ có quyền năng điều khiển số phận của chính mình.

Nguyễn Thao