Không thể có được một không gian riêng trong sạch bên trong căn hộ mà không gian chung nhếch nhác, hơn thế nữa, là sự an toàn của mỗi một cư dân sống bên trong chung cư đó. 

Có thật Hà Nội khác hẳn các vùng miền

Hào hoa Hà thành phai nhạt vì người nhập cư

Hà Nội "chuồng cọp", biệt thự và 'xóm liều'

Cách đây vài hôm, hàng trăm hộ dân của một chung cư tại bán đảo Linh Đàm được  phen hoảng loạn vì chuông báo cháy rú liên hồi vào buổi tối. Nguyên nhân ban đầu được xác định do một hộ dân đốt vàng mã sau khi thắp hương đã trút tro vào hố tăng áp cầu thang bộ. 

Sự vụ khiến nhiều người liên tưởng đến lối sống chung – riêng ở nhà chung cư thời bây giờ, và nhìn ngược lại xa hơn nữa là các khu tập thể. 

Từ chung công trình phụ đến “chuồng cọp” 

Từ thập niên 1960, Hà Nội bắt đầu xuất hiện những khu tập thể “xã hội chủ nghĩa,” đầu tiên phải kể đến khu tập thể Nguyễn Công Trứ. Bước vào, ta sẽ thấy một nếp sống tập thể cực kỳ đặc trưng với khu công trình phụ: tắm, vệ sinh của cả một bên đơn nguyên dồn hết vào một nơi, dùng chung. Một hành lang tối thăm thẳm dẫn đến khu vực kia, làm cho cả cái bầu không khí bên trong khu nhà trở nên khó tả.  

{keywords}
Khu tập thể Văn Chương. Ảnh: Nguyễn Cảnh Tùng

Mấy chục năm, dần dần các khu tập thể được cải tạo hết, chia riêng về cho các nhà sử dụng, mỗi nhà một khoảnh. Người ta đã nhận ra cái lý thuyết “sử dụng tập thể” đã không còn phù hợp khi mà từ chuyện lá rau, con gà đã thành bức xúc thường ngày.  

Tiếp đến, dạng nhà lắp ghép kiểu những khu tập thể như Bách Khoa, Trương Định… cũng đã là văn minh hơn hẳn kiểu Nguyễn Công Trứ. Một nét đặc trưng nữa gắn với thời kỳ này, là “chuồng cọp”. Những cái lồng sắt được hàn đính vào mặt ban công, nhô ra ngoài, vừa cải thiện được chút diện tích phơi phóng, vừa chống trộm. Hồi đó chẳng ai nghĩ đến vấn đề hỏa hoạn, nếu xảy cháy thì cái lồng chắc chắn phòng trộm thì cũng “phòng” luôn cả chủ nhà muốn thoát thân ra ngoài. 

Vào quãng thập kỷ 1990 thì bắt đầu xuất hiện dạng chung cư kiểu mới, cao tầng hẳn lên (hồi đó chỉ 9 tầng thôi, nhưng cũng đã phải đi thang máy) ở Linh Đàm. Khái niệm “chung cư cao cấp” dần dần ra đời.  

{keywords}
Khu tập thể với những 'chuồng cọp' dầy đặc. Ảnh: VOV online 

Những “ngôi làng” trên cao thành phố 

Cuối thập niên đầu tiên của thế kỷ 21 là thời bùng nổ bất động sản ở Hà Nội với nhà cao tầng mọc lên như nấm. Và như thế dần hình thành những ngôi làng mới ở trong lòng thành phố, những “thôn”, “làng” trên cao.

Vào thăm bạn ở một trong những khu xịn nhất của Hà Nội, cao đến mấy chục tầng cứ là chóng mặt, mà muốn vào phải đăng ký, chủ căn hộ báo xuống lực lượng “dân phòng thôn” mặc quân phục oai nghiêm. Chớm bước vào thang máy, thì cái cửa đóng sập, chém đúng vào “khúc đuôi” thò ra ngoài, đau điếng người. Một bà cụ mắt mũi kèm nhèm, cười khoe hàm răng đen: “Con gái bác dặn vào phải bấm cái nút này khi vào trong thang máy cho nó nhanh!”. Thế con gái bác chị ấy có dặn là nếu có người vào cùng thì phải bấm nút kia giữ cửa cho nó khỏi sập vào người người ta không ạ? 

{keywords}
Nóc một khu tập thể nhìn từ trên cao. Ảnh: Nguyễn Cảnh Tùng

Nhiều khu, lên hành lang là chạm mặt các “hội đoàn” người giúp việc mặc quần đùi áo ba lỗ, “buôn dưa lê” những chuyện mùa vụ, chuyện thằng A chồng con B đi làm trên thành phố vác bệnh Sida về làng, chuyện đứa cháu đầu xanh đầu đỏ sau khi bố nó nhận tiền đền bù ruộng, nghiện chết rồi… Rồi đủ bà nội bà ngoại, cụ thì tay cọ quèn quẹt cái tăm trên hàm răng, cụ thì phì phì và bôi nước quết trầu lên cửa thang máy… 

Kể cả là những khu cao cấp như Royal hay Times City, cảnh ngộ chắc cũng không quá khác. Nên nếu một ngày đi trong sân của Keangnam mà “ăn” cái vỏ chuối vào đầu, thì đừng lấy làm lạ. Một “ông chú” tôi quen, tâm sự là “Tao vẫn mê cái tạng anh thuốc lào, bây giờ ra Hà Nội ở với con tao vẫn điếu cày tao rít. Bã tàn thuốc, nước điếu tao cứ phi ra ban công, cũng tiện, chẳng khác gì ở quê…”  

Không hiếm ngày lên Facebook gặp các doanh nhân giật status than phiền. Nào là chưa ra khỏi thang máy thì bốn năm ông bà chen ngay vào không ra được nữa, nào là đứng trong thang máy mà cứ nói cười ầm ĩ như chỗ không người. Nào là cái anh chàng tầng dưới cũng doanh nhân mà vào thang máy không chịu tắt thuốc lá, phả khói um cả lên… 

Nhiều khu chung cư, ban quản lý phải đầu tư thêm mấy cái lò hóa vàng to đùng bằng gang để dưới sân và nghiêm cấm hóa vàng trên nhà tầng. Ấy thế mà không hiếm những khu vừa dọn về ở mấy tháng đã đôi ba lần báo động cứu hỏa – vì người ta hóa vàng, dọn chân hương… gói cả vào một gói ném vào cửa xả rác. Đến khi cháy thật, có khi tưởng báo động giả, chẳng ai vội, cứ đủng đỉnh hóa ra nguy hiểm thật.  

Bảo vệ tầng hầm nhiều khi chỉ cần được mời một điếu thuốc là đứng hút cạnh chủ xe kiêm cư dân dưới hầm ngay, bất chấp khả năng gây cháy của khu vực đó là cực kỳ cao. 

Khả năng sự cố với các chung cư cao tầng Hà Nội hoàn toàn có thể xảy ra, bất cứ ngày đẹp trời nào, mà có những khi nguyên nhân xuất phát từ nếp sống làng xã, hoặc nếp sống kiểu “nhà ống” bà con mang từ mặt đất lên.  

{keywords}
Chợ cóc "mọc" trên đường vào một khu đô thị. Ảnh: Lê Anh Dũng

Của chung và của riêng 

Khu công trình phụ dùng chung của thời nhà tập thể có lẽ chỉ tồn tại được khoảng già 20 năm, thì cũng không ai chịu được nữa. Nhưng câu chuyện “chung riêng” ngày nay rất có thể tái diễn ở các chung cư cao tầng Hà Nội, khi mà bên trong căn hộ thì người chủ giữ gìn sạch sẽ, nhưng cứ từ cửa ra hành lang, đến thang máy… thì bất chấp – của chung mà. Chỉ cần nhìn xung quanh cái cửa đổ rác thì thấy, một màu sắc thật là đáng sợ! Nếu ở chung cư Việt Nam mà có một phía là giáp tường rào ít người qua lại thì nhiều khả năng chỗ đó sẽ thành một bãi rác. 

Không nói đâu xa, chỉ những khu cao tầng mới của thành phố Nam Ninh, Trung Quốc, nếu ban quản lý tòa nhà phát hiện để dây nước rác ra xung quanh cửa đổ rác là cũng bị phạt. Còn nếu so với những tiêu chuẩn của Singapore với nhà chung cư thì chắc người Việt Nam… chẳng ai dám lên ở.  

Ưu điểm rõ ràng của nhà cao tầng là tiết kiệm chi phí cho xã hội. Nhưng lên chung cư, đòi hỏi con người phải được học nếp sống của chung cư, từ việc đi chậm qua cửa tự động, đến văn minh thang máy, và hơn hết là nếp sống tôn trọng cái chung.  

Không thể có được một không gian riêng trong sạch bên trong căn hộ mà không gian chung nhếch nhác, hơn thế nữa, là sự an toàn của mỗi một cư dân sống bên trong chung cư đó.

Phúc Lai