"Uống nước nhớ nguồn/ Làm con phải hiếu/ Em ơi có nhớ năm xưa/ Những ngày còn thơ/ Công ai nuôi dưỡng/ Công đức sinh thành/ Người ơi đừng quên/ Công cha như núi Thái Sơn/ Nghĩa mẹ như nước/ Trong nguồn chảy ra". Lời bài hát Ơn nghĩa sinh thành vô cùng giản dị nhưng ý nghĩa của nhạc sĩ Dương Thiệu Tước là lời nhắc nhở những người con sinh ra phải biết ơn công đức trời biển của cha mẹ. Đó cũng là truyền thống uống nước nhớ nguồn được người Việt lưu truyền ngàn đời nay.
Những ngày tháng 7 người Việt lại lên chùa, cúng lễ báo đáp đấng sinh thành đã mất, cầu an cho cha mẹ còn đang sống. Lễ Vu Lan từ lâu đã là dịp để người Việt tri ân công đức tổ tiên. Nguồn gốc của ngày rằm tháng 7, theo kinh Vu Lan Bồn, lễ Vu Lan phát xuất từ thời Đức Phật. Ngài đã dạy phương thức báo hiếu cho cha mẹ ở đời này và nhiều đời khác. Người đầu tiên tiếp nhận chính là Tôn giả Mục Kiền Liên - một trong 10 vị đệ tử xuất chúng của Đức Phật.
Kinh Vu Lan Bồn ghi lại, khi Bồ Tát Mục Kiền Liên tu thành chánh quả, tưởng nhớ mẫu thân, đã dùng tuệ nhãn kiếm tìm khắp nơi trong trời đất, liền thấy mẹ mình đang ở trong loài ngạ quỷ, bị đói khát hành hạ rất khổ sở. Thương mẹ, Ngài đã vận thần thông xuống cõi ngạ quỷ dâng bát cơm đầy cho mẹ. Rất tiếc, bà Thanh Đề còn quá sân si và bởi ác nghiệp còn quá nặng nên khi bốc cơm đưa vào miệng thì cơm biến thành lửa. Tôn giả Mục Kiền Liên không có cách nào cứu được mẹ nên Ngài liền quay về hỏi Đức Phật.
Đức Phật dạy rằng: "Dù ông có thần thông quảng đại như thế nào cũng không đủ sức cứu mẹ ông, chỉ có một cách là nhờ sự hợp lực của chư tăng khắp nơi, sau 3 tháng an cư kiết hạ cùng tập trung chú nguyện mới có thể chuyển hoá được nghiệp lực giúp mẹ ông thoát khỏi cảnh khổ". Tôn giả Mục Kiền Liên làm theo lời Đức Phật, cung thỉnh chư Tăng, sắm sửa lễ cúng vào ngày 15/7 âm lịch. Sau đó, mẹ của Ngài được giải thoát. Trong dịp này Đức Phật cũng dạy: Chúng sanh ai muốn báo hiếu cho cha mẹ cũng theo cách này (Vu-Lan-Bồn Pháp) mà làm". Từ đó, ngày lễ Vu Lan ra đời.
Làm theo lời Phật, mẹ của Mục Liên đã được giải thoát. Phật cũng dạy rằng, chúng sinh ai muốn báo hiếu cho cha mẹ cũng có thể làm theo cách này (Vu Lan Bồn Pháp). Từ đó, ngày lễ Vu Lan ra đời. Đối với Phật giáo, trong dịp lễ Vu lan, phật tử thường cầu siêu cho người đã khuất, làm phúc bố thí, phóng sinh để tích phước cầu an, cầu mong cho cha mẹ được tăng phúc tăng thọ, hóa giải nghiệp chướng.
Ở Việt Nam, lễ Vu lan thường được tổ chức vào ngày 15 tháng 7 âm lịch, là một ngày lễ lớn của Phật giáo để tỏ lòng hiếu thảo với cha mẹ. Cũng trong lễ này còn có nghi thức 'Bông hồng cài áo' vô cùng ý nghĩa. Người Việt ta có một quy ước: nếu ai đó còn cha mẹ sẽ được cài một bông hoa màu hồng lên áo. Ai đã mất cha mẹ thì cài hoa trắng. Người cài hoa trắng sẽ thấy như một sự nhắc nhở, sẻ chia, không bao giờ quên ơn cha mẹ. Ngày Vu Lan do là dịp để những người con báo hiếu, nhớ về đấng sinh thành đã khuất và báo đáp cha mẹ còn đang tại thế.
Khi cuộc sống ngày càng gấp gáp hơn thì ngày rằm đặc biệt này là khoảng lặng để mỗi người nhìn lại chữ hiếu và ý thức rõ hơn về trách nhiệm với tiền nhân. Ngày rằm tháng 7 vì thế mà đã trở thành một ngày đặc biệt thấm đẫm tinh thần nhân văn, đi sâu vào tâm thức người Việt.
Ngày nay, lễ Vu Lan không đơn thuần chỉ có ý nghĩa tôn giáo thiêng liêng mà còn có ý nghĩa đặc biệt sâu sắc, hướng mỗi người trở về với cội nguồn dân tộc, về với đạo lý 'Uống nước nhớ nguồn'. Lễ Vu Lan của Phật giáo đã trở thành truyền thống của tinh thần báo hiếu, báo ân, phù hợp với tinh thần tín ngưỡng thờ tổ tiên của người dân Việt và tô đậm đạo lý đền ơn đáp nghĩa của dân tộc.
Ngày nay, Đại lễ Vu Lan đã được hiểu với ý nghĩa rộng hơn: Kêu gọi ý thức xã hội về tinh thần đền ơn đáp nghĩa của Đức Phật, khuyến khích con người tri ân, đền ơn bốn nguồn ân đức. Đó là tri ân và đền ơn cha mẹ sinh thành; thầy cô giáo những người dạy dỗ, truyền đạt tri thức cho con người; tri ân các bậc tiền bối đã dựng xây đất nước, các anh hùng liệt sỹ đã hy sinh mang lại độc lập, chủ quyền thiêng liêng cho toàn đất nước và cuối cùng là tri ân chính đồng loại con người.
Có thể nói Vu Lan còn là nét đẹp truyền thống tri ân và báo ân, một nét đẹp nổi bật trong Phật giáo, cũng là nét đẹp trong truyền thống uống nước nhớ nguồn của dân tộc Việt Nam.
Hồng Khanh, Nguyễn Vịnh, Trần Khánh
.svg){kind=icon}
