Đánh thức khu vực kinh tế bị bỏ quên

Hôm rồi, tôi đi ra một quán ăn quen thuộc thì thấy cửa đóng then cài. Chủ quán ăn đã đóng cửa quán từ trước Tết, các cháu phục vụ trong quán cũng chẳng còn đâu.

Hồi trước, có mấy cháu phục vụ cho tôi biết, các cháu là sinh viên, xuất thân từ những vùng nông thôn rất nghèo nàn. Nếu không đi làm thêm thì không thể có tiền theo học.

Nay trở lại quán, không thấy người đâu, tôi không khỏi chạnh lòng. Các cháu có thể tìm việc ở đâu, có dễ không khi các cửa hàng, cửa hiệu ở nhiều nơi đóng cửa, nhiều phố xá từng đông người qua lại cũng vắng vẻ đi nhiều?

Khu vực kinh tế cá thể là những ông chủ hàng phở, bà bán hàng xén trong chợ, là ông chủ trại chăn nuôi lợn cả ngàn con, là bà chủ vườn trồng đủ loại rau, trồng cây ăn quả… là 5,2 triệu hộ kinh tế gia đình ở nước ta có mặt ở mọi nơi, mọi ngành kinh tế.

Họ chính là tấm lưới an sinh xã hội cuối cùng, nuôi sống mình, tạo công ăn việc làm cho cộng đồng, cho xã hội và “là một nguồn tích luỹ để tái sản xuất mở rộng”.

Điều đáng tiếc là, khu vực kinh tế cá thể này dường như bị lãng quên.

Vai trò của kinh tế tư nhân trong tiến trình phát triển kinh tế, xã hội của nước ta trong thời gian qua đã được khẳng định là vô cùng quan trọng. Vai trò đó cần phải được ghi nhận, tạo động lực phát triển trong giai đoạn tiếp theo tới đây.

Tôi xin đề cập đến khu vực kinh tế cá thể, bộ phận quan trọng không chỉ của kinh tế tư nhân, mà còn của cả nền kinh tế nước ta. Bộ phận kinh tế này đã trải qua nhiều tên gọi khác nhau như: Kinh tế gia đình; Cơ sở kinh tế cá thể; Cơ sở sản xuất kinh doanh cá thể…

Đến nay, theo Thông tư số 07/2025/TT-BKHĐT ngày 13 tháng 2 năm 2025, có hiệu lực thi hành từ ngày 1 tháng 5 năm 2025 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Nhà nước chính thức gọi bộ phận kinh tế này là kinh tế cá thể - một trong những loại hình kinh tế.

Trước hết, khu vực kinh tế cá thể lớn hay nhỏ? Để trả lời câu hỏi này, xin căn cứ vào Niên giám Thống kê năm 2023, là niên giám cập nhật gần đây nhất.

Thứ nhất, cơ cấu tổng sản phẩm (GDP) trong nước theo giá hiện hành phân theo loại hình kinh tế năm 2022 như sau: Kinh tế Nhà nước: 20,96% (trang 245); Kinh tế ngoài nhà nước: 50% (trang 245), trong đó khu vực kinh tế tư nhân chiếm khoảng 28% và khu vực kinh tế cá thể chiếm khoảng 22%; Khu vực có vốn đầu tư nước ngoài: 20,54% (trang 245).

Như vậy, tỷ trọng của khu vực kinh tế cá thể chiếm trong tổng GDP là khoảng 22% (tính cả nông nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản). Trong đó, khu vực kinh tế cá thể phi nông nghiệp (không tính nông nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản) chiếm khoảng 11% .

Thứ hai, cơ cấu số lao động có việc làm trong nền kinh tế năm (trang 165): Kinh tế nhà nước (7,9%); Khu vực có vốn đầu tư nước ngoài (10,0%); Kinh tế ngoài nhà nước (82,1%).

Thứ ba, số lao động trong khu vực kinh tế cá thể phi nông nghiệp chiếm khoảng 39% tổng lao động có việc làm của cả nước.

Các số liệu trên đây khẳng định vị trí và vai trò của khu vực kinh tế cá thể trong tiến trình phát triển của đất nước. Điều này được thể hiện trên hai nhóm con số: Kinh tế cá thể chiếm tỷ trọng cao trong GDP cả nước (22% GDP); Kinh tế cá thể chiếm tỷ trọng rất cao trong tạo công ăn, việc làm (39%).

Trên thực tế, loại hình kinh tế cá thể chỉ là tên gọi khác của kinh tế gia đình đã được ghi vào Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ VI, năm 1986. Hơn thế nữa, Nghị quyết Đại hội VI đánh giá cao loại hình kinh tế này cả về vị trí, vị thế, tiềm năng: “Kinh tế gia đình có vị trí quan trọng và khả năng dồi dào, cần được khuyến khích và giúp đỡ phát triển… Thu nhập của kinh tế gia đình không những góp phần cải thiện đời sống, mà còn là một nguồn tích luỹ để tái sản xuất mở rộng”.

Trong mấy thập kỷ Đổi mới đến nay, cả nước có gần 5,2 triệu hộ kinh tế gia đình, góp rất nhiều vào sự phát triển của đất nước, đặc biệt là tấm lưới an sinh, xã hội.

Tuy nhiên, có thực tế đến nay vẫn chưa có chính sách và giải pháp đủ mạnh để bảo vệ sự tồn tại của loại hình kinh tế cá thể. Chẳng hạn, các giải pháp chống buôn lậu qua biên giới trên đất liền cũng như trên biển chưa đủ mạnh; chính sách thuế còn quá nhẹ nhàng để ngăn chặn hàng hóa tràn qua biên giới, tác động cực mạnh đến sự tồn vong của kinh tế cá thể của nước ta…

Trên thực tế, chưa có chính sách đủ mạnh để “khuyến khích và giúp đỡ phát triển” loại hình kinh tế này như Nghị quyết VI đã nêu gần 40 năm trước.

Để xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội cho năm sau, hay 5 năm, 10 năm luôn cần những căn cứ rất quan trọng là các số liệu phản ánh tình trạng kinh tế - xã hội của năm qua, 5 năm qua hay 10 năm qua.

Lâu nay, theo quy định, Tổng cục Thống kê, hằng quý, hằng năm mới công bố diễn biến kinh tế theo cơ cấu kinh tế ngành (Khu vực nông, lâm nghiệp, thủy sản; khu vực công nghiệp và xây dựng; khu vực dịch vụ) để làm căn cứ hoạch định kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội cho giai đoạn tiếp theo.

Còn diễn biến kinh tế theo thành phần sở hữu chỉ được Tổng cục Thống kê công bố không đầy đủ trong Niên giám Thống kê. Vì vậy, các số liệu này không giúp gì nhiều cho các cơ quan lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và đặc biệt không phản ảnh kịp thời thành quả cũng như rào cản của đổi mới kinh tế ở nước ta.

Bởi bản chất của đổi mới kinh tế ở nước ta là chuyển nền kinh tế từ đơn thành phần sở hữu sang đa thành phần sở hữu.

Tuy hơi muộn, lãnh đạo Bộ Kế hoạch và Đầu tư nhận ra thiếu sót này và theo đề nghị của Tổng cục Thống kê đã ban hành thông tư 07 nêu trên. Với sự ráo riết chuẩn bị như hiện nay, hy vọng năm 2026, Cục thống kê sẽ công bố cơ cấu GDP theo loại hình kinh tế, bên cạnh việc công bố cơ cấu GDP theo ngành kinh tế.

Xin nhắc lại là trong quá khứ, lãnh đạo rất quan tâm đến lĩnh vực thống kê. Ngay sau khi đất nước giành được độc lập, thấy được vai trò và tầm quan trọng của công tác thống kê, ngày 06/5/1946, Bác Hồ đã ký Sắc lệnh số 61/SL thành lập Nha Thống kê Việt Nam. Với lịch sử 78 năm (1946-2024) tổ chức Thống kê nhà nước có 46/78 năm là Cơ quan thuộc Chính phủ và 32/78 năm trực thuộc ngành Kế hoạch.

Để tiếp tục thực hiện nhiệm vụ kinh tế cá thể “cần được khuyến khích và giúp đỡ phát triển”, trong kỷ nguyên mới, rất cần có một đề án đồng bộ và đầy đủ.

Trước mắt, cần có ngay các quyết định để tháo gỡ khó khăn trong sản xuất, kinh doanh đối với khu vực kinh tế cá thể để khu vực này góp phần tăng trưởng kinh tế cao như mục tiêu đã đưa ra. Cần miễn, giảm thuế đối với khu vực kinh tế cá thể; tăng thuế đối với hàng nhập khẩu qua biên giới, nhất là khi được trao đổi qua các nền tảng online; tăng cường hơn nữa trong chống buôn lậu qua biên giới và đặc biệt xem lại việc tạm hoãn xuất cảnh đối với khu vực kinh tế cá thể do nợ thuế.