Đâu là cửa ô duy nhất còn lại ở Hà Nội hiện nay?

Ô Quan Chưởng nằm ở phía Đông của toà thành đất bao quanh Kinh thành Thăng Long xưa, được xây dựng vào năm Cảnh Hưng thứ 10 (1749). Sau đó, Ô Quan Chưởng được trùng tu, sửa chữa hai lần vào năm Gia Long thứ 3 (1804), năm Gia Long thứ 16 (1817) và được giữ nguyên kiểu cách đến ngày nay.

Hiện Ô Quan Chưởng thuộc địa phận phường Đồng Xuân, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội, là cửa ô duy nhất còn lại của kinh thành Thăng Long xưa.

Trong khi đó, theo tư liệu lịch sử, Ô Chợ Dừa nằm ở phía Tây của kinh thành Thăng Long. Ô Chợ Dừa hiện là điểm giao cắt giao thông quan trọng của 6 tuyến phố Xã Đàn, Khâm Thiên, Tôn Đức Thắng, Tây Sơn, Đê La Thành, Ô Chợ Dừa.

Ô Đống Mác cũng là tên cửa ô thời xưa, hiện nay nằm ở cuối phố Lò Đúc, nơi tiếp giáp phố Trần Khát Chân và đường Kim Ngưu. Còn Ô Cầu Dền xưa hiện nằm ở ngã tư nối phố Huế, Bạch Mai, Trần Khát Chân, Đại Cồ Việt.

Ô Quan Chưởng còn được gọi là Ô Đông Hà – tức cửa ô ở phường Đông Hà trước kia. Ô Quan Chưởng gồm 2 tầng và được xây dựng theo kiểu vọng lầu - một kiểu kiến trúc đặc trưng thời nhà Nguyễn.

Tầng thứ nhất có 3 cửa, một cửa nằm chính giữa, cao và rộng khoảng 3m, hai cửa phụ nằm ở hai bên, rộng khoảng 1,65m, cao 2,5m.

Trước đây, lính tuần thường đứng trên vọng lâu để quan sát xung quanh. Mặt trước cửa ô có đắp nổi ba chữ Hán bằng mảnh sứ màu xanh ghi “Đông Hà Môn”.

Vốn dĩ cửa ô này có tên là ô Quan Chưởng là để ghi nhớ công lao và sự hy sinh của viên quan Chưởng Cơ - chỉ huy vệ binh, người đã cùng với khoảng 100 binh lính nhà Nguyễn anh dũng chiến đấu chống quân Pháp khi chúng đánh vào thành Hà Nội lần thứ nhất (1873) qua cửa ô Đông Hà.

Trong cuốn “Người và cảnh Hà Nội” của Hoàng Đạo Thúy đã nói về lịch sử cửa ô Quan Chưởng rất rõ như sau: “Song song với Hàng Ðậu là Hàng Khoai. Dưới chợ là Phố Mới; đầu phố, chỗ gần bờ sông có cửa ô Quan Chưởng (cửa Ðông Hà), còn nguyên cổng xây cũ, đoạn này gọi là phố Hàng Chiếu.

Trước khi Tây sang, tên Jean Dupuis (Ðồ Phổ Nghĩa) gây cơ sở ở đây cùng với bọn khách trú khi Francisco Garnier đánh thành thì một ông Chưởng Cơ, cùng một trăm chiến sĩ, đã giữ cửa này đến người cuối cùng”.

Phố Ô Quan Chưởng thời thuộc Pháp có tên là Rue des Nattes en Joncs - phố Chiếu Cói, là nơi tập trung buôn bán chiếu cói, sản phẩm của những vùng ven biển Ninh Bình, Thái Bình, Nam Định, được chở lên bằng thuyền.

Thời điểm chiếm đóng Hà Nội, người Pháp từng cho phá bỏ các công trình cũ nhằm mở rộng khu phố mới. Riêng ô Quan Chưởng, nhờ có sự đấu tranh kiên trì của dân chúng và ông cai tổng Đồng Xuân - Đào Đăng Chiểu (1845-1916), nhất định không chịu ký tên vào tờ trình xin phép phá cửa ô, cuối cùng chủ trương đó không thực hiện được.

Ô Quan Chưởng được công nhận là di tích lịch sử vào năm 1995. Đến năm 2009, dự án bảo tồn Ô Quan Chưởng được thực hiện với kinh phí hơn 74.500 USD đã góp phần gìn giữ các giá trị về kiến trúc, lịch sử, văn hóa của cửa ô duy nhất còn lại của kinh thành Thăng Long xưa.