Ông là người tận mắt chứng kiến cờ giải phóng được kéo lên trên nóc dinh Độc Lập, trực tiếp nghe Tổng thống Dương Văn Minh đọc tuyên bố đầu hàng, nghe nhạc sỹ Trịnh Công Sơn hát “Nối vòng tay lớn” trong ngày lịch sử của đất nước.
LTS: 50 năm sau chiến thắng lịch sử, đất nước lại bước vào một kỷ nguyên mới - xây dựng một tương lai huy hoàng, rạng rỡ cho dân tộc. Nhân dịp kỷ niệm đặc biệt này, báo VietNamNet giới thiệu loạt bài với chủ đề “Ngày 30/4 - kỷ nguyên mới”.
Các chuyên gia, nhà quân sự, chứng nhân lịch sử chia sẻ những ký ức, bài học, kinh nghiệm từ thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước.
VietNamNet cũng mời độc giả gặp lại những “tượng đài sống”, chứng nhân hiếm hoi còn lại trong những thời khắc lịch sử.
Tận mắt chứng kiến Trung úy Bùi Quang Thận kéo cờ giải phóng trên nóc dinh Độc Lập, trực tiếp nghe Tổng thống Dương Văn Minh đọc lời tuyên bố đầu hàng vô điều kiện, và cũng trong ngày 30/4/1975 lịch sử ấy, được nghe nhạc sỹ Trịnh Công Sơn hát “Nối vòng tay lớn” không cần đệm đàn - người “sở hữu” những khoảnh khắc đặc biệt này là kiến trúc sư Nguyễn Hữu Thái.
Kiến trúc sư Nguyễn Hữu Thái. Ảnh: Nguyễn Xuân
Ông Nguyễn Hữu Thái sinh năm 1940 tại Đà Nẵng, học Trường Kiến trúc và Luật khoa, Viện Đại học Sài Gòn. Ông hoạt động tích cực trong phong trào đấu tranh của thanh niên, sinh viên, học sinh miền Nam từ 1960 tới 1975, từng là Chủ tịch Tổng hội Sinh viên Sài Gòn nhiệm kì 1963-1964.
Trong giai đoạn từ 1964-1974, ông 3 lần bị chế độ Sài Gòn cầm tù vì những hoạt động sôi nổi như kêu gọi sinh viên xuống đường, biểu tình phản đối Mỹ can thiệp vào nội bộ Việt Nam...
Sau khi ra tù lần thứ ba, ông tiếp tục hoạt động công khai, trở thành cây bút chủ lực của Báo Điện tín, gắn bó với nhóm trí thức trẻ ở thành phố... Họ được coi như “thành phần thứ ba” (sinh viên và Phật giáo), nhằm làm suy yếu sự kháng cự của quân Sài Gòn trong nội thành, công khai chủ trương hòa bình, hòa giải dân tộc.
Nhưng có lẽ, trong suốt quá trình hoạt động, ông Thái chưa từng hình dung tới việc mình lại là người chứng kiến những thời khắc quan trọng nhất trong ngày lịch sử của đất nước.
KTS Nguyễn Hữu Thái từng là Chủ tịch Tổng hội Sinh viên Sài Gòn. Ảnh: Nguyễn Xuân
Từ năm 1990-1995, ông Nguyễn Hữu Thái sinh sống và làm việc ở nước ngoài. Sau đó, ông về nước, nghiên cứu và viết sách báo. Vài năm nay, ông Thái đã chuyển ra Hà Nội.
Nói về ngày 30/4 lịch sử 50 năm trước, ông cho biết có 2 thời điểm khiến ông đặc biệt xúc động mỗi khi nhớ đến. Đó là lúc lá cờ giải phóng tung bay trên dinh Độc Lập và khi Tổng thống Dương Văn Minh tuyên bố đầu hàng vô điều kiện.
Ông Thái kể ngày 30/4/1975, khi nghe Đài phát thanh Sài Gòn sáng đó phát đi lời thông báo của Tổng thống Dương Văn Minh và Chuẩn tướng Nguyễn Hữu Hạnh yêu cầu quân lính Sài Gòn bình tĩnh, ngưng nổ súng và ở đâu ở đó, nhóm trí thức trẻ - “thành phần thứ ba” chia làm hai hướng: một hướng tới Đài phát thanh Sài Gòn, một hướng tới dinh Độc Lập. Ông Thái ở trong nhóm tới dinh.
Khoảng gần trưa, ông Thái nghe tiếng xe tăng vọng tới. Từ sảnh dinh Độc Lập nhìn ra đại lộ Thống Nhất (nay là đường Lê Duẩn), ông thấy đoàn xe tăng rầm rập thẳng tiến.
Rồi xe tăng 390 húc tung cổng và tiến vào trong sân dinh Độc Lập. Những chiếc xe tăng khác cắm cờ Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam tràn vào bãi cỏ phía trước là những hình ảnh mà ông Thái “không bao giờ quên”.
Sáng 30/4/1975, từ khắp mọi hướng, hàng trăm xe tăng, xe thiết giáp cùng bộ binh đồng loạt thẳng tiến Phủ Tổng thống ngụy quyền Sài Gòn. Ảnh: Hứa Kiểm/TTXVN
“Khi xe dừng lại, một trung úy nhảy xuống và cầm ăng ten của xe tăng gắn cờ Mặt trận Giải phóng miền Nam Việt Nam chạy tới, cùng các chiến sỹ tiến vào dinh Độc Lập. Lúc đó, chúng tôi chưa biết người cầm cờ là Bùi Quang Thận (Đại đội trưởng Đại đội 4, Tiểu đoàn 1, Lữ đoàn Tăng thiết giáp 203, Quân đoàn 2, trưởng xe 843 - PV).
Tôi và TS Huỳnh Văn Tòng đeo băng xanh đỏ của lực lượng quần chúng nổi dậy đề nghị đưa Trung úy Thận lên gác 2. Lúc này, một trung úy khác, sau này tôi biết là Trung úy Vũ Đăng Toàn (Chính trị viên, trưởng xe 390) cũng xách súng chạy tới yểm trợ Trung úy Thận.
Lên đến gác 2, Chuẩn tướng Nguyễn Hữu Hạnh dẫn anh em bộ đội vào gặp nội các Dương Văn Minh. Sau đó, Trung úy Vũ Đăng Toàn có nhiệm vụ canh giữ nội các để chờ chỉ huy tiếp quản, còn chúng tôi đưa anh Thận lên nóc dinh để cắm cờ”.
Tuy nhiên, ông Thái và ông Tòng không tìm ra đường vì cầu thang giữa của tòa nhà không sử dụng được sau khi bị phi công Nguyễn Thành Trung thả bom trúng (ngày 8/4/1975).
Vì thế, ông Vũ Quang Chiêm - Chánh Võ phòng Phủ Tổng thống Việt Nam Cộng hòa - dẫn 3 người qua cầu thang nhỏ ở bên trái để tới thang máy.
Sau khi đưa mọi người lên nóc dinh, ông Chiêm đi xuống dưới. Trung úy Thận cùng ông Thái, ông Tòng xuống một cầu thang gỗ mới ra được chân cột cờ.
“Lá cờ ba sọc treo ở đó rất to, chúng tôi loay hoay để hạ xuống. Vì không có dao, anh Thận phải dùng răng cắn rồi giật cờ ra. Ban đầu, anh Thận định vứt lá cờ đi nhưng sau đó lại gập gọn gàng.
Nhìn xuống dưới sân, tôi nhận ra mọi người đang chờ chúng tôi treo cờ. Khi lá cờ xanh - đỏ của Mặt trận Giải phóng dân tộc miền Nam Việt Nam tung bay trên dinh Độc Lập, mọi người reo hò và bắn súng lên trời để chào mừng. Thật khó để diễn tả được sự xúc động của tôi khi đó…”.
Buổi phát thanh ‘vô tiền khoáng hậu’
Sau khi chứng kiến lá cờ giải phóng được kéo lên tại tổng hành dinh của chính quyền Việt Nam Cộng hòa - dấu mốc lịch sử Việt Nam chấm dứt 117 năm chịu khống chế của thực dân, đế quốc - ông Thái lại thêm một lần trở thành người trực tiếp chứng kiến thời khắc quan trọng tiếp theo trong ngày 30/4/1975: thời khắc Tổng thống Dương Văn Minh đọc lời tuyên bố đầu hàng.
KTS Nguyễn Hữu Thái vẫn đầy cảm xúc khi nhớ về ngày 30/4 cách đây nửa thế kỷ. Ảnh: Nguyễn Xuân
Về chi tiết lịch sử này, ngày 14/3/2022, Thường vụ Quân ủy Trung ương đã có Kết luận số 974-KL/QUTW khẳng định như sau: “Vào thời điểm trưa ngày 30/4/1975, sau khi trực tiếp chỉ huy việc áp giải Dương Văn Minh đến Đài phát thanh Sài Gòn; tại đây, đồng chí Đại úy Phạm Xuân Thệ, Phó Trung đoàn trưởng Trung đoàn 66 cùng các cán bộ, chiến sỹ Trung đoàn 66, Sư đoàn 304, Quân đoàn 2 tổ chức soạn thảo lời Tuyên bố đầu hàng cho Dương Văn Minh. Văn bản đang được soạn thảo thì đồng chí Trung tá Bùi Văn Tùng, Chính ủy Lữ đoàn xe tăng 203, Quân đoàn 2 có mặt.
Từ đó đồng chí Bùi Văn Tùng cùng bộ phận cán bộ, chiến sỹ Trung đoàn 66 tiếp tục soạn thảo và hoàn chỉnh lời Tuyên bố đầu hàng cho Dương Văn Minh đọc vào máy ghi âm để phát trên Đài phát thanh.
Riêng lời Tuyên bố chấp nhận đầu hàng của Tổng thống Dương Văn Minh do đồng chí Bùi Văn Tùng soạn thảo và trực tiếp đọc trên Đài phát thanh”.
Tại phòng thu của Đài Phát thanh Sài Gòn vào buổi trưa 30/4/1975, ông Thái là một trong số ít người trực tiếp chứng kiến giây phút Tổng thống Dương Văn Minh và nội các chính quyền Sài Gòn phát đi lời tuyên bố đầu hàng vô điều kiện.
Ông Thái nhớ rằng khi tới đài phát thanh, các ông thấy lực lượng cách mạng đã làm chủ nhưng không ai biết cách vận hành máy móc. Một số sinh viên phải chạy đi tìm kỹ thuật viên của đài và may mắn tìm được kỹ thuật viên Trần Văn Bảng.
Nhưng rồi, máy ghi âm của đài lại bị kẹt băng nên nhà báo Tây Đức Börries Gallasch lấy ghi âm của mình cho mượn. Rồi pin hết, sinh viên lại chạy đi tìm pin.
Khi ngồi vào bàn để ghi âm, nhà báo Börries Gallasch ngồi cạnh Tổng thống Dương Văn Minh. Một số người khác đứng xung quanh. Nhà báo Kỳ Nhân (Phạm Kỳ) - phóng viên Thông tấn AP, một cơ sở Điệp báo A10 (là một nhánh được lập ra từ cuối năm 1972, hoạt động trong mạng lưới tình báo của Ban an ninh Sài Gòn - Gia Định) đã chụp được khoảnh khắc đó.
Kiến trúc sư Nguyễn Hữu Thái (người cầm tập tài liệu) cùng cán bộ quân giải phóng tại nơi Tổng thống chính quyền Sài Gòn Dương Văn Minh chuẩn bị đọc lời tuyên bố đầu hàng. Chính ủy Bùi Văn Tùng và Thủ tướng chính quyền Sài Gòn Vũ Văn Mẫu ngồi gần đó không vào khuôn hình. Ảnh: TTXVN
Khoảng 14h20 giờ Sài Gòn, tức 13h20 giờ Hà Nội, chương trình phát thanh cách mạng đầu tiên trong ngày lịch sử đó được thực hiện.
“Để bắt đầu lễ tuyên bố, tôi được tín nhiệm dẫn chương trình. Tôi nói trực tiếp vào micro và đài cũng phát trực tiếp.
Tôi nói rằng chúng tôi là những người đại diện cho UBND Cách mạng Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định. Chúng tôi là những người đầu tiên tới dinh Độc Lập trước 12h và đã cùng anh em quân đội giải phóng cắm cờ trên dinh Độc Lập. Chúng tôi là giáo sư Huỳnh Văn Tòng và cựu Chủ tịch Tổng hội Sinh viên Sài Gòn Nguyễn Hữu Thái… Đời sống bình thường đã trở lại Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh, thành phố mà Bác Hồ đã mong đợi, nay đã được giải phóng… Xin giới thiệu lời kêu gọi của ông Dương Văn Minh của chính quyền Sài Gòn về vấn đề đầu hàng ở thành phố này…” - ông Thái kể.
Sau lời giới thiệu của ông Thái, băng ghi âm lời tuyên bố đầu hàng được bật lên: “Tôi, Đại tướng Dương Văn Minh, Tổng thống chính quyền Sài Gòn, kêu gọi quân lực Việt Nam Cộng hòa hạ vũ khí đầu hàng không điều kiện Quân giải phóng miền Nam Việt Nam. Tôi tuyên bố chính quyền Sài Gòn từ trung ương đến địa phương phải giải tán hoàn toàn, giao toàn bộ chính quyền từ Trung ương đến địa phương cho Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam".
Sau đó, giáo sư Vũ Văn Mẫu - Thủ tướng chính quyền Sài Gòn - phát biểu trực tiếp trên đài: “Trong tinh thần hòa giải và hòa hợp dân tộc, tôi, giáo sư Vũ Văn Mẫu, Thủ tướng, kêu gọi tất cả các tầng lớp đồng bào hãy vui vẻ chào mừng ngày hòa bình của dân tộc và trở lại sinh hoạt bình thường. Chuyên viên của các cơ quan hành chánh quay về vị trí cũ dưới sự hướng dẫn của chính quyền cách mạng”.
Và cuối cùng là lời chấp nhận đầu hàng của Chính ủy Bùi Văn Tùng: “Chúng tôi đại diện lực lượng quân Giải phóng miền Nam Việt Nam long trọng tuyên bố Thành phố Sài Gòn đã được giải phóng hoàn toàn, chấp nhận sự đầu hàng không điều kiện của tướng Dương Văn Minh, Tổng thống chính quyền Sài Gòn”.
Ông Thái nói rằng đó là lúc cảm xúc của ông dâng trào hơn bao giờ hết. Bởi ông biết từ đây, một trang sử mới của nước Việt Nam bắt đầu.
Người dân Sài Gòn kéo về dinh Độc Lập chào mừng quân giải phóng. Ảnh tư liệu: TTXVN
Ông Thái cho biết nội dung chương trình phát thanh đặc biệt này đã được TS Nguyễn Nhã ghi âm lại. Sau đó, nhóm của ông Thái tiếp tục tổ chức chương trình phát thanh, chủ yếu là thông báo chính sách của chính quyền cách mạng lâm thời và kêu gọi các giới đến lên tiếng trên sóng phát thanh.
Ngoài hai sự kiện đặc biệt này, ông Thái nói trong ngày hôm ấy, có hai người khiến ông ấn tượng sâu sắc.
Người thứ nhất là Chính ủy Bùi Văn Tùng. Ông Thái rất ấn tượng về Chính ủy Tùng bởi sự quyết đoán, chính xác trong những quyết định hành động cũng như việc sử dụng câu từ.
Và người thứ hai là nhạc sĩ Trịnh Công Sơn.
“Tôi và nhạc sĩ Trịnh Công Sơn là bạn học cùng lớp, biết nhau từ trước. Chiều 30/4 ấy, sau khi nghe Tổng thống Dương Văn Minh tuyên bố đầu hàng vô điều kiện, hàng vạn đồng bào Sài Gòn, thanh niên, sinh viên tràn ra đường chào đón quân giải phóng trong niềm vui chấm dứt chiến tranh, hòa bình lập lại. Trong những người ùa đến đài phát thanh có nhạc sĩ Trịnh Công Sơn. Anh Sơn rất hào hứng, phấn khích. Anh đề nghị mọi người cùng hát bài 'Nối vòng tay lớn' không nhạc đệm.
Đến giờ, tôi vẫn thấy thật kỳ lạ về bài hát này. 'Ta đi vòng tay lớn mãi để nối sơn hà/ Mặt đất bao la anh em ta về/ Gặp nhau mừng như bão cát quay cuồng trời rộng/ Bàn tay ta nắm nối trọn một vòng Việt Nam…'. Những ca từ được anh Sơn sáng tác từ năm 1968 nhưng lại vô cùng phù hợp cho ngày hôm đó, ngày thống nhất đất nước và hòa hợp dân tộc” - ông Thái bồi hồi nhớ lại.
Nhậm chức Chỉ huy trưởng Cảnh sát Đô thành - Gia Định chỉ trong 24 giờ nhưng luật sư Triệu Quốc Mạnh đã làm tê liệt bộ máy cảnh sát Sài Gòn, ngay trước khi quân giải phóng tiến vào nội đô.
Trở lại sân bay Biên Hòa 50 năm sau chuyến bay diễu binh lịch sử, cựu phi công Nguyễn Văn Nghĩa nhớ lại khoảnh khắc dẫn đầu đội bay MiG-21 "gầm thét" trên bầu trời TPHCM ngày chiến thắng.
Sau 50 năm thống nhất, cầu Rạch Chiếc, cầu Thị Nghè, dinh Độc Lập..., những địa điểm gắn liền với ngày 30/4/1975 tại TPHCM, dù còn nguyên vẹn hay đã đổi thay, vẫn là nơi lưu lại những ký ức sâu đậm của lịch sử dân tộc.
.svg){kind=icon}
