Vì sao mâm cúng vía thần Tài của người miền Nam luôn có cá lóc nướng?

Tục thờ Thần tài bắt nguồn từ Trung Quốc, sau đó xuất hiện tại Việt Nam vào khoảng đầu thế kỷ XX. 

Ở nước ta, có nhiều câu chuyện trong dân gian giải thích về phong tục này. Phổ biến nhất là câu chuyện kể rằng, xưa kia, Thần Tài trên trời vốn cai quản tài lộc, tiền bạc, một lần đi chơi uống rượu say nên rơi xuống trần gian. 

Khi Thần Tài vào nhà nào xin ăn thì nhà đó giàu có, buôn may bán đắt… Đến ngày mồng 10 tháng Giêng, Thần Tài bay về trời. Để tưởng nhớ ngài, mọi người cứ ngày này sẽ thờ cúng vật phẩm và mua vàng để cầu tài lộc may mắn, sung túc cho cả năm, đặc biệt là ở những gia đình kinh doanh, buôn bán.

Theo nhà dân tộc học Tạ Đức, xét ở góc độ tín ngưỡng thì ngày xưa, thờ Thần Tài chỉ cần có con gà quay, heo quay, hoa quả… đều là những lễ vật đơn giản, gắn liền với cuộc sống thường ngày của người dân. Không bắt buộc hay có lệ phải mua vàng trong ngày mùng 10 tháng Giêng, cả năm mới gặp may mắn, tài lộc. 

Giáo sư Lương Ngọc Huỳnh cũng cho rằng, quan điểm phải mua vàng trong ngày vía Thần Tài là không đúng. Theo ông, trong tất cả các đạo lớn trên thế giới, như Đạo Thần Tiên, Đạo Mẫu, Đạo Giáo, Đạo Khổng, Đạo Phật... không có một chi tiết nào nói rằng đi mua vàng ngày "vía Thần Tài" để cầu tài cầu lộc.

Mâm cúng Thần Tài nhìn chung không khác nhiều so với mâm cúng trong các ngày lễ khác. Nếu cúng chay, các món nên chuẩn bị là hoa quả (mâm ngũ quả), bánh kẹo, gạo, muối.

Nếu cúng mặn, có thể chuẩn bị hoa, mâm ngũ quả, cá lóc nướng, miếng thịt heo quay, tôm, cua…

Theo chuyên gia văn hóa Dương Hoàng Lộc, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu tôn giáo, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia TPHCM), hoa cúng Thần Tài không nên dùng hoa giả, nên mua hoa tươi, có nụ, có hương thơm càng tốt. Quả cũng không nên dùng quả nhựa.

Người dân ở miền Nam thường có tục mua cá lóc nướng trui nguyên con để cúng Thần Tài. Lệ này để thể hiện lòng biết ơn sự che chở của thần đất phương Nam đối với những cha ông đã vào vùng đất này khai khẩn vài trăm năm trước.

Ngoài ra, đời sống của người dân Nam Bộ từ xưa thường gắn với miền sông nước, kênh rạch, và cá lóc có thể được coi là sản vật đặc trưng của vùng này.

Cá lóc cũng có sức sống mãnh liệt và khả năng sinh tồn tốt trong nhiều điều kiện khác nhau nên nó còn tượng trưng cho nỗ lực và sự thành công, phát đạt.

Ngoài ra, theo phong thủy, cá luôn là biểu tượng để thu hút tài lộc, may mắn. Người miền Nam cúng ngày vía Thần Tài bằng cá lóc trui nướng với mong ước có cuộc sống trôi chảy thuận lợi như cá bơi trong nước.

Ngày mùng 10 tháng Giêng (âm lịch) ở nước ta được gọi là ngày vía Thần Tài, nhưng ở nhiều nước châu Á khác, ngày Thần Tài lại là ngày mùng 5 tháng Giêng.

Theo kênh CGTN của Trung Quốc, ở nước này, người ta bắn pháo hoa, tổ chức các sự kiện văn hóa nhộn nhịp vào ngày mùng 5 tháng Giêng bởi coi đây là ngày sinh của Thần Tài. Những vùng khác của Trung Quốc hoặc các nước Đông Nam Á như Singapore, Malaysia có thể chào đón Thần Tài vào ngày mùng 1 hoặc mùng 4 tháng Giêng (âm lịch).