Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính mới đây giao Bộ NN-PTNT khẩn trương xây dựng chương trình, kế hoạch hành động 180 ngày thực hiện các khuyến nghị của EC trong việc gỡ thẻ vàng IUU. 

Cả hệ thống chính trị vào cuộc

Ngày 23/10/2017, Ủy ban châu Âu (EC) áp thẻ vàng đối với hải sản Việt Nam xuất khẩu sang thị trường này vì chưa đáp ứng quy định chống khai thác bất hợp pháp (IUU). 

Việt Nam cũng là một trong 21 quốc gia bị EC cảnh cáo thẻ vàng IUU. Điều này đồng nghĩa thủy hải sản của nước ta xuất khẩu sang thị trường các nước thuộc Liên minh châu Âu (EU) bị kiểm soát 100%, thay vì kiểm tra xác suất.

Khi nhận thẻ vàng IUU năm 2017, EC cũng đưa ra 9 khuyến cáo cho thuỷ sản Việt Nam cần phải khắc phục. Qua 2 đợt kiểm tra thực tế tại Việt Nam vào tháng 5/2018 và tháng 11/2019, EC tiếp tục đưa ra 4 nhóm khuyến nghị yêu cầu Việt Nam cần thực hiện, gồm: khung pháp lý; theo dõi, kiểm tra, kiểm soát hoạt động tàu cá, quản lý đội tàu; chứng nhận sản lượng và truy xuất nguồn gốc thuỷ sản từ khai thác; thực thi pháp luật.

EC áp thẻ vàng đối với hải sản Việt Nam xuất khẩu sang thị trường này (Ảnh: TTXVN)

Thực tế, ngay sau khi bị EC phạt thẻ vàng IUU, cả hệ thống chính trị đã vào cuộc rất quyết liệt. Tại nhiều cuộc họp, quyết định, văn bản chỉ đạo, Thủ tướng yêu cầu các bộ, ngành Trung ương và địa phương phải hoạt động mạnh mẽ hơn, kiên quyết hơn trong xử lý các trường hợp vi phạm; khẩn trương hoàn thành việc lắp đặt thiết bị giám sát hành trình (VMS), đánh dấu tàu cá; kiểm soát chặt chẽ tàu cá ra vào cảng, giám sát sản lượng thủy sản bốc dỡ qua cảng; thực hiện công tác xác nhận, chứng nhận nguồn gốc thủy sản theo quy định...

Các địa phương đã tăng cường kiểm soát, xử lý nghiêm đối với các tàu cá "ba không" gồm: không đăng ký, không giấy phép khai thác, không đăng kiểm. Xử lý nghiêm các vi phạm, nhất là đối với các tàu cá vi phạm khai thác bất hợp pháp.

Tháng 10 vừa qua, Đoàn thanh tra của EC lần thứ 3 sang kiểm tra tình hình thực hiện các khuyến nghị tại Việt Nam, kiểm tra thực tế tại cảng cá địa phương.

Đánh giá cao những nỗ lực của Việt Nam khi triển khai các biện pháp quyết liệt, bài bản chống khai thác IUU thời gian qua, nhưng đoàn thanh tra cho rằng thực thi các quy định của tuyến cơ sở còn yếu. Trong đó, đội tàu vẫn còn lớn so với lượng nguồn lợi, việc đăng ký, đăng kiểm tàu vẫn chưa hoàn thành. Tình trạng tàu cá mất kết nối VMS, vượt ranh giới trên biển diễn ra phổ biến. Công tác kiểm tra, xử lý vi phạm tại các địa phương còn hạn chế…

Phía EC khẳng định sẽ không gỡ cảnh báo thẻ vàng nếu không chấm dứt tình trạng này. 

180 ngày chạy nước rút

Theo lãnh đạo Tổng cục Thủy sản (Bộ NN-PTNT), sau chuyến kiểm tra lần 3, phía EC đang chuẩn bị báo cáo đánh giá về kết quả gỡ thẻ vàng của Việt Nam, công bố vào đầu năm tới. Đợt thanh tra tiếp theo dự kiến được EC triển khai vào tháng 4/2023. Như vậy, Việt Nam chỉ có 6 tháng để giải quyết những tồn tại trong khuyến nghị.

Họp với lãnh đạo các tỉnh ven biển, bộ, ngành về IUU đầu tháng 12, Thủ tướng giao Bộ NN-PTNT khẩn trương xây dựng chương trình, kế hoạch hành động 180 ngày thực hiện các khuyến nghị của EC về gỡ thẻ vàng. 

Thủ tướng nhấn mạnh, kế hoạch phải nêu rõ, cụ thể trách nhiệm của Chính phủ, bộ, ngành, tỉnh, thành phố, huyện, xã và từng người dân; đồng thời phải lượng hóa để mọi cơ quan, người thực hiện đều dễ hiểu, dễ làm, dễ giám sát, kiểm tra, đánh giá.

Gỡ được thẻ vàng là cơ hội để thuỷ sản Việt Nam tăng uy tín, mở cửa vào các thị trường khó tính (Ảnh: Quang Thanh)

Thứ trưởng NN-PTNT Phùng Đức Tiến cho biết, đây là khoảng thời gian quan trọng - giai đoạn "chạy nước rút", quyết định ngành thuỷ sản có gỡ được thẻ vàng sau 5 năm kiên trì, nỗ lực hay không. Do đó, cần sự vào cuộc quyết liệt, thực hiện tốt các nội dung khuyến nghị của EC.

Theo ông Tiến, Bộ sẽ nêu nhiệm vụ cụ thể cho từng bộ, ngành, đơn vị, đề cập sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng như hải quan, cảnh sát biển, biên phòng,... nhằm nỗ lực ngăn chặn tình trạng đánh bắt trái phép ở nước ngoài, quyết tâm chấm dứt tình trạng này trước 31/3/2023.

Ông cũng nhấn mạnh, để gỡ được thẻ vàng, trách nhiệm của các địa phương được đặt lên hàng đầu. Người đứng đầu cấp xã, phường, thị trấn chịu trách nhiệm chính trong việc lập danh sách tàu cá, chủ tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài, tàu cá chưa lắp đặt thiết bị VMS... gửi về Bộ NN-PTNT và Bộ Quốc phòng để theo dõi, quản lý. 

Đặc biệt, các đơn vị phải tuyên truyền, vận động để người dân hiểu, chung tay vào hoạt động chống khai thác IUU.

Bộ NN-PTNT sẽ tổ chức các đoàn công tác liên ngành kiểm tra, giám sát tình hình triển khai tại địa phương, đồng thời tổ chức trực ban 24/24 giờ để theo dõi, giám sát chặt chẽ hoạt động của tàu cá. Trường hợp địa phương nào có tàu cá vi phạm, người đứng đầu địa phương phải chịu trách nhiệm, ông Tiến cho hay.

Theo các chuyên gia, thẻ vàng IUU là một nguy cơ lớn nhưng dưới góc độ tích cực, đây là một đợt sát hạch quan trọng để Việt Nam nhìn lại mình. Gỡ được thẻ vàng, tránh bị thẻ đỏ là cơ hội để thuỷ sản Việt nâng cấp, tăng thêm uy tín và mở cơ hội lớn vào các thị trường khó tính. 

Thẻ vàng là động lực để đổi mới nghề cá của Việt Nam theo hướng tốt hơn, có trách nhiệm hơn. EU là thị trường có những yêu cầu khắt khe nhất, khi khắc phục được tất cả khuyến cáo của EC đồng nghĩa với việc chúng ta tạo ra được chuỗi sản xuất bền vững, tự tin xuất khẩu các sản phẩm thuỷ sản các thị trường khác.

Việc nhận thẻ vàng IUU của EC khiến xuất khẩu thủy sản của Việt Nam sang thị trường EU sụt giảm liên tục từ năm 2017 đến nay. So với kết quả xuất khẩu 2017, năm 2019, kim ngạch xuất khẩu thủy sản sang EU giảm 12%, tương đương 183,5 triệu USD. Xu hướng giảm tiếp tục kéo dài vào năm 2020, khi con số xuất khẩu giảm 5,7% so với năm 2019. 

Kể từ năm 2019, EU tụt từ vị trí thứ 2 xuống vị trí thứ 4 trong các thị trường nhập khẩu thủy sản Việt Nam. 

9 tháng năm 2022, hải sản khai thác được xuất khẩu sang EU chỉ chiếm 8% - thấp nhất trong nhóm thị trường chính nhập khẩu mặt hàng này của Việt Nam.